Review: ASRock Z790M PG Lightning/D4

Review: ASRock Z790M PG Lightning/D4

• Productpagina

• Specificaties
• Chipset - Z790
• Showcase
• BIOS/UEFI
• Testomgeving
• Resultaten
• Conclusie

Met de komst van de nieuwe Z790-chipset, samen met de 13e-generatie aan Raptor Lake CPU’s, is er vooralsnog ruimte voor DDR4-werkgeheugen. Daarmee levert Intel een duurzaam alternatief op DDR5, zodat je gebruik kan maken van een bestaande DDR4-kit. Ook gaat dit op voor de moederborden, gezien het feit dat de DDR4-moederborden op Z790 gunstiger geprijsd zijn dan de DDR5-tegenhangers. De ASRock Z790M PG Lightning/D4 is daar het bewijs van in Micro-ATX-vorm.

Laat ik verdere specificaties reserveren voor het opvolgende hoofdstuk, want er valt genoeg te vertellen. De ASRock Z790M PG Lightning/D4 is verkrijgbaar bij onze webshoppartner Megekko. Bovenaan de review vind je de actuele webshopprijs.

Hieronder treffen we de specificaties aan;

De ASRock Z790M PG Lightning/D4 is een budgetgericht DDR4 Z790-moederbord. In de basis heeft het moederbord een 10+1+1 powerfasedesign, één PCIe 4.0 x16-slot, een PCIe 3.0 x16-slot en één PCIe 3.0 x1-slot. Voor M.2-SSD’s zijn er twee PCIe 4.0 x4 M.2-sloten aanwezig. In de basis is geen PCIe 5.0-ondersteuning aanwezig.

Er is ruimte voor vier DDR4-modules oplopend tot een maximale snelheid van 5333 MHz. Totaal kan het moederbord 128 GB aan DDR4-werkgeheugen huisvesten. ASRock levert het moederbord met een M.2 Wi-Fi slot voor plaatsing van een M.2 Wi-Fi-kaart. Hoewel deze niet standaard wordt geleverd, is het wel optioneel. Op het moederbord I/O zijn twee uitsparingen aangebracht voor positionering van de antennes.

Het moederbord maakt gebruik van USB 3.2 Gen 2 in de vorm van USB Type-C op het moederbord I/O. Er is geen USB 3.2 Gen 2×2 aanwezig en hetzelfde valt natuurlijk te zeggen over USB 4. De ASRock Z790M PG Lightning/D4 laat daarmee PCIe 5.0 buiten beschouwing en duurdere USB-implementaties, wat duidelijk invloed heeft op de aanschafprijs van dit moederbord - deze is aanzienlijk lager.

Intel Raptor Lake brengt met de Z790-chipset nipt veranderingen met zich mee versus de Z690-chipset dat eerder uitkwam in 2021 met Intel Alder Lake. Hieronder bespreken we de belangrijkste aspecten ter ondersteuning en voor verdere besluitvorming.

Z790 versus Z690

Het is belangrijk om te weten dat beide chipsets gebaseerd zijn op processorvoet, LGA1700. Met deze bijkomstigheid zijn Intel Raptor Lake en Intel Alder Lake processoren uitwisselbaar op zowel Z790 als Z690-moederborden. Valt de keuze op Intel Raptor Lake in combinatie met een Z690-moederbord, dan dien je het allernieuwste BIOS te flashen op het moederbord naar keuze, waar een Z790-moederbord dit out-of-the-box ondersteunt.

Met de Z790-chipset komt er een klein beetje meer ruimte voor downstream PCIe-connectiviteit in de vorm van PCIe 4.0-lanes. De Z690-chipset levert twaalf PCIe 4.0-lanes en zestien PCIe 3.0-lanes, waar de Z790-chipset twintig PCI 4.0-lanes bezit en tot maximaal acht PCIe 3.0-lanes levert. Zo kan je beschouwen dat de Z790-chipset langzamere PCIe 3.0-lanes inwisselt voor snellere PCIe 4.0-lanes. Hiermee ontstaat er meer bandbreedte voor connectiviteit zoals meerdere M.2 SSD’s, USB 4.0 en Thunderbolt 4. In de basis levert de Z790-chipset ook één extra USB 3.2 Gen 2×2 poort.

Met de bovenstaande alinea op het netvlies zijn de veranderingen tussen Z790 en Z690 nipt te noemen. Meer bandbreedte dankzij de verschuiving van PCIe 3.0-lanes naar PCIe 4.0-lanes lijken vooral de sleutel te zijn naar de voornaamste verandering. Waar een extra USB 3.2 Gen 2×2 poort een fijne bijkomstigheid is, maar zeker geen grote gamechanger is wat mij betreft. In de basis tolereert Intel Raptor Lake hogere doorvoersnelheden in combinatie met Z790 als het om werkgeheugen gaat, hier zien we een verschuiving van DDR5-4800 naar DDR5-5600. Nu gaat DDR5-4800 uiteraard gewoon ook samen.

PCIe 5.0 CPU-lanes

Om zaken verder te concretiseren aangaande de CPU-lanes, ofwel lanes die afkomstig zijn van de processor blijven zaken op dit vlak ongewijzigd. Intel Raptor Lake processoren, de 13e-generatie zijn net als Intel Alder Lake processoren, de 12e-generatie in het bezit van 20 CPU-lanes. Deze zijn opgedeeld in zestien PCIe 5.0-lanes en vier PCIe 4.0 lanes.

In de diverse besprekingen en reviews aangaande AMD Ryzen 7000 en de X670E, X670, B650E en B650-chipsets is PCIe 5.0 vooralsnog toekomstmuziek. Met het gemis aan PCIe 5.0 videokaarten en PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD’s dienen we geduldig te blijven. Overigens kan ik wel stellen dat Intel Alder Lake met de Z690-chipset vooruitstrevend was in 2021, aangezien er hier al volledige ondersteuning was voor PCIe 5.0. Dit roept tegelijkertijd een dubbelgevoel op; praktisch gezien zijn de PCIe 5.0-lanes tot zover effectief onbruikbaar geweest.

Z790 versus X670E

De keuze voor Intel en AMD kan de nodige emoties oproepen. Voor sommige is het enkel blauw of rood. Objectief gezien sta ik hier volledig los van, het is belangrijk om te kijken naar de geboden prestaties in verhouding met de prijs. Uiteraard speelt de chipset daarin ook een belangrijke rol, wat zijn nu exact de verschillen tussen Intel Z790 en AMD X670E?

Zoals eerder besproken in dit hoofdstuk beschikt de Z790-chipset over twintig PCIe 4.0-lanes en acht PCIe 3.0-lanes. Het X670E-chipset levert met zijn dubbele Promontory 21-chip twaalf PCIe 4.0-lanes en acht PCIe 3.0-lanes. In de basis levert de Z790-chipset met acht PCIe 4.0-lanes meer bandbreedte wat inherent staat aan meer connectiviteitsmogelijkheden.

Toch is er nog een addertje onder het gras. De Z790-chipset levert in combinatie met een Intel Raptor Lake-S processor geen native ondersteuning voor een PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD. Hier viert AMD zijn zegen omwille het feit dat er wel native ondersteuning is voor een PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD. Deze kenmerk moet je toerekenen aan de processor, ofwel de aanwezige CPU-lanes. De Ryzen 7000 processoren bieden vierentwintig PCIe 5.0 CPU-lanes, hiermee is er zelfs native ondersteuning voor twee PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD’s. De keuze om dit te benutten is het spel der bandbreedte en ligt dus volledig bij de moederbordfabrikanten zelf. De restrictie vanuit AMD is dat er minimaal één PCIe 5.0 (Gen5) slot aanwezig moet zijn.

Met native zeg ik niet dat er geen PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD ondersteuning is op Z790. Ook hier krijgen moederbordfabrikanten de ruimte om te spelen met bandbreedte. De concessie die men moet maken is het opdelen van de aanwezige PCIe 5.0 x16-slot naar een x8/x8-configuratie om zo ruimte te maken voor een PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD. Het “PCIe 5.0 toepassingsgebied" kan sterk per moederbord verschillen, waar de duurdere Z790-moederborden veelal trucjes hebben met switches en/of meegeleverde insteekkaarten. Met dat gezegd te hebben is er op dit vlak weinig veranderd ten opzichte van het Z690-platform.

De ASRock Z790M PG Lightning/D4 komt in een standaard moederbord verpakking. Accessoires bestaan uit een handleiding, twee zwarte SATA-kabels en drie M.2-schroefjes. Koellichamen c.q. de heatsinks zijn te vinden rondom de VRM’s en de chipset/PCH. In de basis oogt het moederbord relatief standaard.

Op de linkerzijde onderaan het moederbord is de Realtek ALC897 audiochip te vinden. Gevolgd door diverse connectoren bestaande uit twee 3-pin ARGB-headers, een 4-pin fan header, een Clear CMOS-header (jumper), twee USB 2.0 headers, nog een 4-pin fan header, de BIOS-chip en de algemene pin-headers voor het front I/O. Net boven deze pin-headers bevindt zich een PCIe 4.0 x4 (Gen4) M.2-slot.

Op de rechterzijde van het moederbord zijn vier SATA-poorten te vinden, waarvan twee in een 90-graden opstelling. Naast de 24-pin ATX-connector zit een enkele USB 3.2 Gen1-header. Op de rechterbovenhoek is nog een 3-pin ARGB-header samen met één 4-pin RGB-header te vinden.

Het bovenste PCIe 4.0 x16-slot is verder verstevigd. Boven dit PCIe-slot bevindt zich één PCIe 4.0 x4 (Gen4) M.2-slot. Tussen de aanwezige PCIe-sloten bevindt zich nog één PCIe 4.0 x4 (Gen3) M.2-slot, daarmee telt het moederbord totaal drie M.2-sloten. Ook nabij het PCIe 4.0 x16-slot bevinden zich er nog twee 4-pin fan-headers.

Het 10+1+1 powerfasedesign bestaat uit 50A MOSFETS/VRM’s. Van deze MOSFETS zijn er tien gereserveerd voor de Vcore, één voor het geheugen en één voor de ingebouwde GPU van de processor. In de basis is dit pakket niet bedoeld om extreem te overklokken.

Het moederbord verkrijgt voeding middels een 4- en 8-pin CPU-powerconnectoren. Voor een CPU-koeler zijn twee 4-pin fan headers bovenaan de geheugensloten te vinden. Het moederbord I/O bestaat uit vier USB 3.1 Gen1 poorten, een HDMI-poort, twee uitsparingen voor de antennes, twee USB 3.2 Gen2 poorten waarvan één Type-C, een 1Gbps-ethernetpoort, twee USB 2.0 poorten en drie audiojacks.

De BIOS van ASRock Z790M PG Lightning/D4 is basaal. Wederom zie je dat er in het hoger gesegmenteerde (high-end) segment een uitgebreidere BIOS beschikbaar is bij ASRock. In de basis werkt de BIOS stabiel. Het basisscherm bestaat uit algemene systeeminformatie. Opvallend detail ten opzichte van de recent geteste X670E en B650E-moederborden van ASRock is de aanwezige EZ-MODE laag. Deze maakt het dat je sneller instellingen kan wijzigen; belangrijke systeeminformatie is hier overzichtelijk te vinden.

In het OC Tweaker-menu kan je zaken zoals Vcore, DRAM voltage en SoC voltage tweaken. Voor DRAM zijn er aparte configuratie pagina’s beschikbaar. Het Advanced-menu bestaat uit algemene moederbordinstellingen, zoals configuraties voor USB, PCIe en opslagapparatuur.

Het Tool-menu bestaat uit het beheren van de RGB-verlichting, een SSD fragmenteer programma en schoonmaakprogramma voor NVME SSD’s

Het H/W-menu bestaat uit temperaturen en algemene systeemparameters. Het Security-menu biedt een extra beschermlaag voor toegang tot de BIOS. Afsluitend zijn er nog het Boot en Exit-menu. Waar zaken zoals bootvolgorde centraal staan. Het Exit-menu spreekt voor zich.

Als eindnoot: dit is een moederbordreview. Hier kijken we specifiek naar productiviteit en synthetische resultaten. Diepgaandere resultaten aangaande processor, temperatuur en gameresultaten zijn bestemd voor onze processor- en videokaartreviews. Hoewel we bij nieuwe CPU-lanceringen c.q. architecturen veelal de reviews uitbreiden met een goede dosis aan gameresultaten.

Hieronder zijn resultaten te zien van de ASRock Z790M PG Lightning/D4 tegenover andere Z790 of Z690-moederborden. Het doel is om in dit hoofdstuk een algemene indruk van prestaties te geven. Prestatieverschillen tussen moederborden zijn veelal marginaal en niet te herleiden in de praktijk, kortom: het verschil is niet significant. Belangrijker gespreksonderwerp bij moederborden zijn zaken zoals de prijs, features en algemene kenmerken. Er is in de basis getest met een Intel Core i9-12900K, gezien we deze processor in eigen bezit hebben en consistent kunnen opvoeren. Voor de Intel Core i9-13900K resultaten verwijs ik je graag door naar onze geschreven review.

Benchmarks, rendering en compiling

De ASRock Z790M PG Lightning/D4 is een budget Z790 Micro-ATX moederbord dat leunt op DDR4-werkgeheugen. Of het moederbord voor zijn zachtere aanschafprijs een goede indruk achterlaat lees je in deze eindconclusie.

Een prijstoegankelijk Micro-ATX moederbord op de Z790-chipset klinkt niet verkeerd. In dit prijssegment moeten simpelweg concessies gemaakt worden. Daarmee is er geen ruimte voor PCIe 5.0 op het moederbord. Alles verloopt via PCIe 4.0 en 3.0 - wat naar mijn mening ruimschoots voldoende is voor het gros van de gebruikers.

Het 10+1+1 powerfasedesign is leuk, maar staat niet te popelen om high-end processoren zoals de Intel Core i9-12900K volwaardig te voeden. Het powerlimiet van 170 watt van dit moederbord speelt daar een grote rol; onder boost krijgt de processor uiteindelijk gewoon niet meer. Dit is vooral voor de boost-momenten van belang, waardoor resultaten met de geteste Intel Core i9-12900K op dit moederbord wat lager uitvallen. Nu is het de combinatie van het powerfasedesign in combinatie met wat de tracés op het moederbord tolereren. In het geval van de ASRock Z790M PG Lightning/D4 is dit gezien het prijspunt van het moederbord wat meer ingetogen.

Nu zie ik gebruikers sneller dit moederbord combineren met een lager gesegmenteerde processor; het moederbord maakt zich namelijk ook niet kenbaar als high-end oplossing. Het betreft hier een Micro-ATX moederbord op de Z790-chipset voor een schappelijke prijs - daarmee is ook veel gezegd. In de basis krijg je gewoon een gezonde dosis aan USB-poorten tot USB 3.2 Gen 2-snelheden.

Het moederbord levert een prima basis voor PCIe 4.0 x4-SSD’s en typerende USB-connectiviteit samen met ondersteuning voor DDR4-werkgeheugen. Combineer je dit bijvoorbeeld met een Intel Core i5-13600K, dan kies je voornamelijk voor een duurzaam Micro-ATX-systeem. De ASRock Z790M PG Lightning/D4 scoort vooral punten op functioneel gebied voor een schappelijke prijs.