Review: ASUS ROG Maximus Z690 Extreme

Review: ASUS ROG Maximus Z690 Extreme

• Productpagina

• Specificaties
• Intel Alder Lake
• Showcase
• BIOS/UEFI
• Testomgeving
• Resultaten
• Conclusie

Na een positieve kennismaking met de ASUS ROG Maximus Z690 Hero ben ik al een tevreden mens. Toch is er meer om naar te smachten in de Z690-moederbordenreeks van ASUS. Met de ASUS ROG Maximus Z690 Extreme in handen is het verlangen beantwoord.

De Maximus Z690 Extreme zet ten opzichte van de ASUS ROG Crosshair VIII Extreme; het Z590-topmodel wederom een extravagante featureset neer. De specificaties zijn “bijna" eindeloos te noemen, waar het benoemen van een 24+1 teamed powerfasedesign alleen al waanzinnig klinkt. Maar goed, daar stopt het niet.

Inmiddels is Intel Alder Lake na circa één maand sinds de lancering op 4 november redelijk gemeengoed. We weten inmiddels wat de Power-cores en Efficiency-cores teweegbrengen - Intel is terug. In de review pak ik de vertrouwde Intel Core i9-12900K weer bij zijn lurven. Eerder maakte je kennis met de perskit van ASUS, maar in deze review krijg je Intel’s Alder Lake-perskit op het netvlies. Kortom, genoeg inhoud voor een stevige review. Op het moment van schrijven is de ASUS ROG Maximus Z690 Extreme beschikbaar voor circa € 979,-.

Hieronder treffen we de specificaties aan;

LGA 1700 en Z690

De 12e generatie aan Intel processoren komt met een nieuwe processorvoet, LGA1700, geschikt voor Intel Core, Pentium Gold en Celeron-processoren. De Z690-chipset introduceert op zijn beurt PCIe 5.0 en DDR5, iets wat we nog niet eerder zagen op een consumentenplatform. Tevens keren er veel aspecten terug van Z590, waar ik over de processoren minder lovend was, maar wel enthousiast over de chipset zelf. Het introduceerde namelijk Wi-Fi 6E, een nieuwere Realtek-audiocodec, USB 3.2 Gen 2×2 en Thunderbolt 4.

Uiteraard waren de features per moederbord verschillend, waar we vooral in het hogere segment meer features zagen. Z690 adopteert veel van deze bovengenoemde features, maar doet daar vervolgens nog een schepje bovenop. Meer connectiviteitmogelijkheden dankzij meer bandbreedte, waarmee het legioen aan USB-aansluitingen verder uitbreidt. Minder restricties vanuit de chipset dan Z590 maakt Z690 uitbundiger - heerlijk!

Extreme specificaties

De Maximus Z690 Extreme is volgepropt met hoogwaardige componenten bijgaand met een dikke featureset. Eerder had ik het al over het 24+1 teamed powerfasedesign, maar goed er is veel meer. Connectiviteit bestaande uit PCIe 5.0, Gen-5 M.2, USB 3.2 Gen 2×2, Thunderbolt 4 ondersteuning en maar liefst drie USB Type-C poorten op het I/O. Voeg daar WiFi 6 aan toe, Bluetooth 5.2, een Marvell AQtion 10Gb ethernetpoort en nog eens een Intel 2.5Gb ethernetpoort. Vervolgens heb je nog te maken met een Realtek ALC4082-audiocodec in combinatie met een ESS SABRE9018Q2C 32-bit DAC.

Om de componenten, headers en diversiteit aan aansluiting te huisvesten komt de Maximus Z690 Extreme in een E-ATX-vormfactor. Overigens is dit niet nieuw, de Extreme-reeks van ASUS doet dit al langer. Er is ruimte voor vijf M.2 SSD’s met een PCIe 5.0 x4 (Gen 5) M.2-slot direct op het moederbord, twee PCIe 4.0 x4 (Gen 4) M.2-sloten ook op het moederbord en nog eens twee PCIe 4.0 x4 (Gen 4) M.2-sloten middels de uitbreidbare DIMM.2-insteekkaart. Deze is ter hoogte van de geheugensloten te vinden op het moederbord.

Het moederbord heeft twee PCIe 5.0 x16-sloten voor een x16 of x8/x8 configuratie aangevuld met één PCIe 3.0 x1-slot. Voor visueel aspect - om de build compleet te maken zijn er meerdere ARGB/RGB-headers te vinden op het moederbord. ASUS introduceert verder ANIME MATRIX-ledverlichting op dit moederbord. Dit kleurrijke spektakel aan mini-leds vormen visuele animaties ter hoogte (op) het I/O. Verder is er nog een verlichting ROG-logo te vinden op de heatsink en een 2-inch LiveDash OLED-display.

De diepte in met Intel Alder Lake en de Intel Core i9 12900K? Lees onze review en kom meer te weten over deze nieuwe architectuur, DDR5 en nog veel meer moois dat de 12de generatie aan Intel-processoren te bieden heeft.

De eerder besproken Intel-presskit krijg je hier al even op het netvlies, voordat ik de ASUS ROG Maximus Z690 Extreme verder ga uitpakken.

Het avontuur begint met de verpakking. Deftig doch elegant met een inhoud waar je U tegen zegt. Het is letterlijk een moederbord met accessoires of zijn het accessoires en een moederbord? Laat ik het recht praten: het is extreem. De accessoires bestaan uit een flinke waslijst, bestaande uit: een stickervel, acht zwarte SATA-kabels met luxe sleeve, een schroevendraaier, een USB-stick met drivers, RGB/ARGB-kabeltjes, een ROG GPU-houder (support), een gecombineerde Wi-Fi/Bluetooth-antenne, een ROG-sleutelhanger en een ROG M.2 SSD-adapter voor (verticale montage) op het DIMM.2-slot. Op de verticale ROG M.2 SSD-adapter kan je twee M.2 SSD’s kwijt (slot 1 + 2).

De accessoires gaan verder met een ROG Clavis DAC. Dit is een USB-C naar 3,5mm-gaming-DAC met AI Noise-Cancelling (ruisonderdrukking) van ASUS. De ingebouwde microfoon verzorgt de AI Noise-Cancelling, die omgevingsgeluiden (geluiden in zijn algemeenheid) detecteert en verwerkt. Deze techniek is ingeprogrammeerd met een database van 500 miljoen soorten aan achtergrondgeluiden, zodat stemgeluiden beter overkomen. Het optimaliseert dus het aangesloten apparaat. De ROG Clavis DAC is zakformaat, heeft RGB-verlichting en een ingebouwde ESS 9281 QUAD DAC met ingebouwde Master Quality Authenticated (MQA) audiorendertechnologie. Kortom, het handzame beestje zit vol met techniek voor een betere geluids- en microfoonervaring.

ASUS levert als accessoires ook nog ROG-fancontroller mee. Compleet met aansluitkabel, ARGB-kabels en USB-kabels. Met dit beestje bouw je het festijn aan fans en ARGB-accessoires verder uit. Voor een stukje modding en de perfecte build in zijn thema is het een mooie toevoeging op de al rijke uitrusting van de printplaat van de Maximus XIII Extreme zelf. De fancontroller kan aangestuurd worden middels de FanXpert 4-software van ASUS. Aansluitingen bestaan uit twee temperatuursensoren/headers en zes ARGB-headers in combinatie met 4-pin aansluitingen voor fans. Dat is dus ruimte voor zes extra ARGB-fans.

Als laatste accessoires licht ik de OSC-Sense uit. Dit is een zogenoemde “ROG True Voltician" c.q. USB-oscilloscoop" voor het uitlezen van parameters. Deze kan je gebruiken voor spanningen en kloksnelheden. Het printplaatje maakt contact middels een USB-verbinding om de VCore, VCCIN- en systeem agent-railmetingen af te lezen en dient tevens ter diagnose. Het is een mooie toevoeging voor de enthousiastelingen als het om overklokken gaat.

De ASUS ROG Maximus Z690 Extreme laat zich wat mij betreft direct van zijn goede kant zien. Ten opzichte van de ASUS ROG Maximus XIII Extreme (het Z590-model) oogt het Z690-model minder blingbling. Dit valt overigens in goede aard. Nu vond ik het Z590-model al een heerlijk moederbord om te zien, waar het Z690-model kiest voor wat meer textuur op de heatsinks (spreaders) in combinatie met een matte-afwerking. Het is vooral gissen naar woordgebruik; het ontwerp mag er wederom gewoon weer zijn. Niet enkel speelt dit visuele spektakel zich af aan de voorzijde - op de achterzijde gaat dit holistisch verder met het beschermend schild.

Het SupremeFX audiopakket bestaat uit een Realtek ALC4082-audiocodec in combinatie met een ESS SABRE9018Q2C 32-bit DAC. Op de Maximus Z690 Extreme is deze opgenomen achter het beschermende schild. Onderop het moederbord siert een legioen aan aansluitingen, bestaande uit twee fysieke BLCK plus- en min knoppen, een RGB-header, een ARGB-header, een RSVD-switch, een Slow mode-switch, een V_Latch-switch, twee USB 2.0-poorten, een ReTry-knop, een BIOS-knop en een Safe_boot-knop. Kortom: het moederbord is onderaan rijkelijk gevuld met knoppen en switches. Verder zijn er nog twee 4-pin PWM-headers aanwezig, een flow in- en uit header voor waterkoeling en de pin-headers aansluitingen voor het I/O.

De rechterzijkant van het moederbord is rijkelijk gevuld met zes SATA-poorten, twee USB 3.2 Gen 1 headers, een USB 3.2 Gen 2×2 header en als kers op de taart een Thunderbolt 4 header. Al deze aansluitingen zijn horizontaal gepositioneerd op de rand van het moederbord en afgedekt achter het schild. Twee 4-pin PWM-headers zijn ook nog direct naar de ATX-connector te vinden. Bovenop het schild bevinden zich de aan- en uitknop in combinatie met een resetknop. De Q-Latch PCIe-oplossing is uiteraard ook te vinden op de Maximus Z690 Extreme. Je kan met deze knop eenvoudig videokaarten verwijderen uit het bovenste PCIe-slot.

Totaal kan het moederbord 128GB aan DDR5-werkgeheugen huisvesten. Opties zoals dual-channel en XMP behoren tot de mogelijkheden. Het moederbord maakt naast het gebruik van informatie op het 2-inch OLED-scherm gebruik van een Q-postscherm. Middels het Q-postscherm kan je status aflezen middels codes, dit geldt voor werking en foutopsporing. Bovenaan het moederbord zitten nog eens drie 4-pin PWM-headers, bestemd voor CPU-koeler en AIO doeleinde. Het moederbord krijgt voeding middels de twee 8-pin CPU-connectoren.

Het teamed 24+1 powerfasedesign is waanzinnig. Het weergeeft de extreme kracht van dit moederbord, waar menig enthousiasteling en overklokker enthousiast van kan worden. Overigens zijn de heatsinks hier ook zeer “BEEFY", kortom: gewoon genieten. Het ANIME MATRIX-ledverlichting pakket zit ter hoogte van het I/O, deze zien we dadelijk in de review nog in actie.

De moederbord-I/O is goed aangekleed met aansluitingen, bestaande uit een CMOS-resetknop, een BIOS-knop, acht USB 3.2 Gen 2-poorten waarvan zeven Type-A en één Type-C, een HDMI-poort, een Thunderbolt 4 Type-C poort, een USB 3.2 Gen 2×2 USB Type-C poort, de SMA-antenne aansluitingen, een Marvell AQtion 10Gb ethernetpoort, een Intel 2.5Gb ethernetpoort en vijf audio Jacks in combinatie met een optische audio ingang.

Laatste toevoeging die ik wil meegeven aan dit hoofdstuk is het feit dat het moederbord gewoon bomvol features zit. De Dual-Bios mag hier zeker niet vergeten worden. Je kunt wisselen tussen BIOS A en B, wat gebruikersgemak oplevert, vooral wanneer je graag overklokt.

Afsluitend nog wat foto’s van de ANIME MATRIX-ledverlichting, de RGB LED-strook op de rechterzijde van het moederbord, het RGB ROG-logo ter hoogte van de PCH-heatsink en het 2-inch OLED-scherm. Uiteraard is dit allemaal middels de ROG Armoury Crate-software te besturen.

Het BIOS/UEFI heeft twee schillen als het om indeling gaat. De eerste schil is een eenvoudig overzicht met basale features zoals temperaturen, bootvolgorde, tijd en datum, kloksnelheden en geïnstalleerde ventilatoren. Bij ASUS krijgt het eenvoudige overzicht de naamgeving ‘EZ Mode’ - het zit hem in de naam. Bij EZ-mode zit nog een optie ‘EZ-Tuning Wizard’. Vanuit de EZ Mode kun je door naar de Q-Fan control-optie om aangesloten ventilatoren te beheren. Zichtbare opties als voluit, turbo en volledige snelheid zijn hier beschikbaar. Ook kun je daar kiezen om iedere header zijn werk te laten doen via PWM. Alle fan-headers op het moederbord zijn 4-pins en ondersteunen PWM.

In het Extreme Tweaker menu krijg je toegang om te overklokken. Opties zoals core voltage zullen we hier verder aanpassen voor het overklokken. Wil je de Turbo modus uitschakelen, multiplier aanpassen of nog dieper in de voltages springen; AI Tweaker is het menu. Ook komen we hier uiteraard instellingen voor DDR5 tegen.

Advanced beschikt over de ‘fysieke’ onderdelen die we eerder zagen op het moederbord. Configuratie van de USB-poorten, het uitschakelen van de LAN-poorten of SATA-poorten beheren.

Het monitormenu is verantwoordelijk voor het uitlezen van temperaturen en ventilatoren. Hier kun je kiezen of je wel of niet wil uitlezen. Daarnaast bevindt zich hier het boot-menu, waar we de Fast boot-modus kunnen inschakelen voor een lagere opstarttijd. Vaak in de praktijk wordt de UEFI-post dan overgeslagen om snelheid te winnen. Tevens kun je ook een boot-vertraging inschakelen; handig voor mensen die aan het overklokken zijn. Met een slow boot kun je gegevens/parameters rustiger inladen.

De voorlaatste pagina is de tool-pagina. Hier kun je actieve videokaarten bekijken en ook de PCI Express-snelheid/bandbreedte nagaan, het UEFI flashen, overklokprofielen aanmaken en verdere gegevens over het moederbord inzien.

En als laatste de save en exit pagina. Gewoon F10 drukken en een kruisje slaan voor een stabiele overklok; tot zover het UEFI van de ASUS ROG Maximus Z690 Extreme.

Hieronder is meer informatie te vinden over de testomgeving en toegepaste testmethoden.

• BIOS: 0702
• Nvidia Driver: 496.76
• Instelling 1: Intel Core i9 12900K - 3,2GHz - 5,2GHz (stock)

Windows 10 vs. Windows 11

Wil je meer weten over de prestatieverschillen tussen Windows 10 versus Windows 11 met de Intel Core i9 12900K? Lees dan onze Intel Core i9 12900K review.

Richtlijnen

Als het gaat om verdere richtlijnen zijn eventuele verbeteringen vanuit ASUS uitgeschakeld. Dat wil zeggen dat de 12900K zich gedragen heeft conform de richtlijn van Intel zelf. Dit is om onnodige variabelen te voorkomen en een eerlijke vergelijking te maken, onafhankelijk van moederbord en/of fabrikant. Om dat te valideren, is een meting van de processorfrequentie gedaan gedurende een Blender-test. Dit was succesvol, want de verschillende, all-core turbofrequenties van beide kernsoorten vielen na een korte tijd altijd omlaag, om de vermogens-, ofwel TDP-richtlijnen van Intel te volgen.

*Voor het gebruik van de Noctua NH-D15 bij de 12900K is gebruikgemaakt van de Noctua NM-il7xx-MP83 Mounting Kit.

Als eindnoot: dit is een moederbordreview. Hier kijken we specifiek naar productiviteit en synthetische resultaten. Diepgaandere resultaten aangaande processor, temperatuur en gameresultaten zijn bestemd voor onze processor- en videokaartreviews. Hoewel we bij nieuwe CPU-lanceringen c.q. architecturen veelal de reviews uitbreiden met een goede dosis aan gameresultaten.

Productiviteit en synthetisch

7-Zip

Blender - BMW Render

Blender - Classroom Render

Cinebench R23

Javascript Kraken

SPECviewperf 2020

PCMark 10

3DMark

3DMark Fire Strike Ultra

3DMark Time Spy Extreme

3DMark Port Royal

Een Extreme-moederbord van ASUS voelt bij iedere nieuwe generatie aan als een aangename herhaling van high-end hardware. ASUS weet mij keer op keer te verassen, waar deze ASUS ROG Maximus Z690 Extreme geen uitzondering op de regel maakt.

Het mag duidelijk zijn. Met de Maximus Z690 Extreme ga je all-out. Geen compromis! Het teamed 24+1 powerfasedesign is daar grondlegger van. Het design is ontworpen voor maar liefst 105A - wat bizar te noemen is. Het moederbord is een walhalla aan luxe dat ook nog eens een flink gewicht heeft, mede door de dikke heatsinks, degelijke heatpipes en het beschermende schild op de achterzijde. Niet te vergeten dat het hier om het kaliber E-ATX-moederbord gaat.

Dual-bios klinkt bij mij persoonlijk altijd als muziek in de oren, ook dit is vertegenwoordigd op de Maximus Z690 Extreme. Je kan eenvoudig wisselen tussen BIOS A en B met de BIOS-knop. PCIe 5.0 is naast het solide powerfasedesign een belangrijk element. De Maximus Z690 Extreme heeft maar liefst twee PCIe 5.0 x16-sloten voor een x16 of x8/x8 configuratie. Ook is er een PCIe 5.0 x4 (Gen 5) M.2-slot direct op het moederbord te vinden. Verder uitbreiden met PCIe 4.0 x4 (Gen 4) M.2-sloten is mogelijk tot nog eens vier M.2 SSD’s.

Vervolgens heb je te maken met een legioen aan aansluitingen, switches en knoppen, iets waar de Extreme line-up bekend om is. Het is visueel netjes aangekleed met de schilden op het moederbord, waar de aansluitingen op de rechterzijkant van het moederbord horizontaal gepositioneerd zijn. Onder het schild vallen deze weg en qua afwerking is het ook netter. RGB-verlichting was op voorgaande modellen wat uitbundiger, waar de RGB-lichtstraat op de rechterzijde van het moederbord nog steeds aanwezig is. Het ANIME MATRIX-ledverlichting display maakt gelukkig veel goed.

En zo kan ik nog eindeloos meer vertellen over de ASUS ROG Maximus Z690 Extreme. Het blijft een feest om een moederbord van dit kaliber op de test bench te hebben. De premium categorie van ASUS laat altijd een goed gevoel hier achter. Wel zit daar zoals eerdere Extreme-moederborden van ASUS een premium prijs aan vast, hier is de Maximus Z690 Extreme ook schuldig aan. De Z590 Extreme was al mooi, echter de processor van die specifieke generatie was ondermaats. Met Intel Alder Lake is dat ruimschoots goedgemaakt, waar zo’n Maximus Z690 Extreme dan ook veel gunstiger en eerlijke aanvoelt; genieten.