Review: Intel Core i9-12900K (Windows 10 vs. Windows 11)

Review: Intel Core i9-12900K

• Videoreview
• Productpagina
• Review: ASUS ROG Maximus Z690 Hero
• Review: ASUS ROG Strix Z690-E Gaming WiFi

• Specificaties - big.Little en Intel Thread Director
• Showcase
• Testomgeving - Windows 10 vs. Windows 11
• Resultaten - benchmarks, games & 3DMark
• Nabespreking - overklok, temperaturen & stroomverbruik
• Conclusie

Het is eindelijk zover, want Intel Alder Lake is gearriveerd voor de desktop na een lange tijd in de oven. Dusdanig zelfs dat Intel inmiddels voorzien is van een vernieuwd beeldmerk, een nieuwe directeur is aangewezen en de hoofdarchitect achter de Nehalem-architectuur is teruggekeerd. Daarvan gaat Intel de vruchten plukken bij toekomstige architecturen, maar er is op het laatste moment ook nog hard gewerkt aan Alder Lake-S. De reeks brengt namelijk flinke veranderingen én verbeteringen met zich mee.

Allereerst is Alder Lake-S de eerste consumentenreeks aan processoren met een 10nm-proces. Het befaamde ’14nm+-proces’ mag dus eindelijk richting de Bahama’s voor een welverdiende rust. Het is nu aan de nieuwe architectuur om de bokshandschoenen te sieren en de strijd aan te gaan met Zen 3 van AMD. Hoe wil Intel dat bewerkstelligen? Nou, door het eerste platform te zijn dat ondersteuning biedt voor DDR5-geheugen én PCI Express 5.0. Momenteel zijn er nog geen PCIe 5.0-apparaten op de markt, maar DDR5 is iets waar we al van kunnen genieten.

Naast moderne technologiëen maakt Intel een nóg belangrijkere stap en dat is met het aantal kernen. Zo biedt het vlaggenschip dat we vandaag bespreken, de Intel Core i9-12900K, effectief 16 kernen en 24 threads. Gelet wel dat dit geen traditionele kernconfiguratie is, want het betreft acht ‘grote’ kernen en acht ‘kleine’ kernen. Hoe dat precies werkt, leggen we in het volgende hoofdstuk uit. Voor nu representeert dat aantal een dikke sprong, vooral t.o.v. Rocket Lake-S, en dat kan op multi-core-gebied flinke winsten op gaan leveren.

Uiteraard zijn er ook nog zaken te bespreken zoals games, single-core-prestaties en als belangrijkste een vergelijking tussen Windows 10 en Windows 11. Voor een optimale aansturing van de kernen zou namelijk Intel Thread Director benodigd zijn, die enkel te vinden is in Windows 11. Zo kijken we naast een aantal traditionele benchmarks ook naar het gedrag van de kleine en grote kernen bij het gebruik van bescheidenere programma’s, zoals Office, Chrome en dergelijke. Is Alder Lake de terugkeer van Intel? Laten we dat uitgebreid onderzoeken!

Ten tijde van deze review is de Core i9-12900K verkrijgbaar vanaf € 650,-.

Hieronder treffen we de specificaties aan;

Hybride kernconfiguratie

Er is verschrikkelijk veel om te bespreken aangaande Alder Lake. Mocht je nog niet bekend zijn met de architectuur, dan kom je in dit hoofdstuk alles te weten wat van belang is om de testresultaten correct te interpreteren. Laten we beginnen met de basis, want Alder Lake maakt gebruik van twee soorten kernen: Power en Efficiency. Power verwijst naar de krachtige Golden Cove-kernen en Efficiency verwijst naar de zuinigere Gracemont-kernen. Laatstgenoemde is de opvolger van Tremont, die we kennen van Intel Atom, Celeron en Pentium.

Intel maakt dus gebruik van twee soorten kernen, bekend als de big.Little-configuratie. Daarmee weet Intel een obstakel te overkomen en dat is het bieden van meer kernen überhaupt. Eén van de redenen dat AMD Ryzen zo succesvol mag zijn, is vanwege het bieden van meer (krachtige) kernen voor dezelfde prijs. Bij Ryzen 5000 kwamen dan ook nog eens de single-core-prestaties in de buurt van Intel, waardoor er ogenschijnlijk geen reden was om AMD niet te overwegen. Daar brengt Alder Lake dus een belangrijke verandering in.

Features van Alder Lake-S

Ter verduidelijking: Alder Lake is de algemene architectuurnaam, maar de desktopreeks betreft Alder Lake-S. In de nabije toekomst gaan we ook nog Alder Lake-P (mobiel, lower power) en Alder Lake-M (ultra low power) zien. Voor nu is de koning van de desktopreeks en het onderwerp van vandaag aan de beurt: de Intel Core i9-12900K. Deze uiting biedt acht Power-kernen met hyperthreading en acht Efficiency-kernen zonder hyperthreading. Het resultaat is bij elkaar opgeteld 16 kernen en 24 threads totaal.

Beide kernsoorten maken gebruik van Intel 7, een misleidende benaming voor Intel’s eigen 10nm-ESF-proces (Enhanced SuperFIN). Nou zijn procesbenamingen veelal inaccuraat, maar ‘Intel 7’ oogt toch echt als een niet-zo-sluwe manier om zich te laten vergelijken met het 7nm-proces van TSMC dat AMD gebruikt voor Ryzen 5000. Maar goed, er is sprake van een verkleind proces en dat biedt ruimte voor talloze verbeteringen in lay-out, hitteproductie, prestatie per watt en ga zo maar door.

Wel valt het dan op dat Alder Lake-S niet langer de Thermal Velocity Boost-feature lijkt te bezitten. Daarmee kon de 11900K naar 5,3 GHz geduwd worden, mits de temperatuur het toeliet. Bij Alder Lake-S kaart Intel de feature niet meer aan, maar wie weet keert dat in de toekomst nog terug. In dit geval bezitten de Power-kernen een Turbo-frequentie van 5,1 GHz, waar de Efficiency-kernen tot 3,9 GHz geduwd worden. De maximale Turbo, voor single-core, is dan 5,2 GHz. De werking daarvan gaan we logischerwijs testen.

Waar we Intel voor kunnen complimenteren, is de aanduiding van zowaar twee TDP-waardes: in dit geval 125 W en 241 W tijdens de Turbo Boost. Het is nu duidelijk wat voor stroomverbruik er doorgaans te verwachten valt. Vanwege de aanwezigheid van zoveel kernen is logischerwijs meer cache benodigd en daar zien we een grote sprong. De algemene L3-cache is zodoende getild naar 30 MB, waar de totale L2-cache naar 14 MB gebracht is. Kortom, duidelijke aanpassingen voor de werking van Alder Lake en de Core i9-12900K.

Intel Thread Director

Voor de aansturing van de verschillende kernen heeft Intel samen met Microsoft de zogeheten ‘Thread Director’ ontwikkeld, exclusief voor Windows 11. Zie dit maar als een doorontwikkelde versie van de thread scheduler in Windows 10. Voor een optimale schakeling tussen de Power-kernen en Efficiency-kernen raadt Intel dus het gebruik van Windows 11 aan. Eén van de belangrijkere aspecten om te testen, is dan de werking van de 12900K in Windows 10 versus Windows 11. Vooral als het gaat om stroomverbruik, snelheden en allicht ‘het gevoel’ in de praktijk.

Losstaande van daadwerkelijke prestaties, want daar gaan we in het desbetreffende hoofdstuk op in, kan de vereiste van Windows 11 een ‘vervelende’ zijn. Het besturingssysteem is nét gelanceerd en logischerwijs nog niet geoptimaliseerd. Mocht je een programma hebben dat in Windows 11, om wat voor reden dan ook, incorrect functioneert, dan dien je terug te vallen op Windows 10. Wat nou als dat nadelig werkt voor je Alder Lake-processor? Dat zou vooral voor in laptops, waar batterijduur een rol speelt, een kwestie kunnen zijn.

DDR5 vs. DDR4

Een belangrijke stap die Alder Maakt, zoals eerder aangegeven, is naar de ondersteuning van het gloednieuwe DDR5. Eveneens belangrijk om hierbij op te merken, is dat Alder Lake nog wel terdege DDR4 ondersteunt. Daarvoor zijn echter specifieke moederborden benodigd, die bij ASUS bijvoorbeeld aangeduid worden als ‘D4’. Wees daar bij de aanschaf van je gewenste Z690-moederbord dus bewust van. Daarnaast kan je een overstap overwegen met het behoud van je huidige DDR4-geheugen. Dat heeft gevolgen voor de prestaties van je Alder Lake-processor, maar dat is een artikel voor een andere keer.

Maar goed, is dat DDR5-geheugen nou werkelijk van belang? Jazeker, want naast de hogere snelheden (en verbeterde prestaties als resultaat) krijg je een aantal nieuwe features. De belangrijkste om te benoemen, is niets minder dan een basale versie van ‘ECC’ (Error Correction Code), bekend als ‘on-die ECC’. Het is niet hetzelfde als proper ECC-geheugen, want daar is de bescherming tegen fouten actief tijdens de verwerking én doorvoer van gegevens. Bij DDR5 zit het ingebakken in de individuele geheugenchips zelf en geniet de data alleen daar wat extra becherming.

Kort gezegd maakt Alder Lake zich met DDR5-ondersteuning interessant voor de professionele gebruikers onder ons. DDR5 is inherent stabieler en betrouwbaarder dan DDR4-geheugen, wat tijdens bewerking, rendering en dergelijke van uiterst belang is. Het betreft niet de beste vorm van ECC, maar dat zou de productie van normaal DDR5-geheugen ook significant duurder maken. Dat naast het feit dat proper ECC-geheugen inherent langzamer is, een verificatie vereist van de moederborden en meer. Kortom, het normale DDR5 slaat een gulden middenweg.

PCIe 5.0 en 20 lanes

Tenslotte is er nóg een technologie om te bespreken en dat is PCI Express 5.0. Op het moment van schrijven zijn er nog geen PCIe 5.0-producten voor de consument, maar daar komt in 2022 verandering in met de eerste PCIe 5.0-SSD’s. In die zin maken Alder Lake en Z690 zich futureproof, wat voor bepaalde doelgroepen interessant kan zijn. De meerwaarde van PCIe 5.0 is er voor de gemiddelde gebruiker momenteel niet, alsmede in de toekomst. De bandbreedte van PCIe 5.0-SSD’s zullen we als gamers of gemiddelde gebruikers voorlopig niet benutten.

Waar de nieuwe standaard voordelen in biedt, is dat met slechts acht PCIe 5.0-lanes dezelfde snelheid geboden kan worden als zestien PCIe 4.0-lanes. Zo kan een moederbord terugvallen op tweemaal PCIe 5.0 x8 en nog steeds voldoende bandbreedte bieden aan bijvoorbeeld een toekomstige PCIe 5.0-videokaart, i.c.m. een PCIe 5.0 x4-SSD. Bij het gebruik van PCIe 4.0 of 3.0-hardware valt het slot logischerwijs terug op de snelheden van die versies, kortom, de standaard is wederom backwards compatible.

In de diverse reviews van Z690-moederborden gaat onze Pim dieper in op de snelheden en bandbreedte van die chipset, eveneens de werking van PCIe 5.0 in de context van aan te sluiten appatuur, het totaal van 20 lanes dat geboden wordt vanuit Alder Lake-processoren en hoe dat allemaal in zijn werking treedt.

We hebben ditmaal geen uitgebreid uitpakproces om te tonen, want de 12900K is gearriveerd als sample. Gelukkig kunnen we alsnog een blik werpen op het vernieuwde uiterlijk van deze Alder Lake-processor, de 1700 pinnetjes daarvan en de langere heatspreader. Oh, en om uitgebreid te kunnen testen, hebben we van ASUS bovendien een supervet ROG-pakket ontvangen, inclusief 5200MHz-geheugen van Kingston Fury en een aantal moederborden.

In verband met de overstap naar de nieuwe LGA1700-socket, het nieuwe Z690-platform én DDR5-geheugen zijn vergelijkingen met eerder behaalde testresultaten (van onze 11900K bijvoorbeeld) niet zomaar te maken. Het is nét niet van het niveau ‘appels en peren’, maar we gaan wel van een Granny Smith naar een Fuji. Mocht je geen appelkenner zijn: we gaan van een stukje zurigheid naar een frisse, zoete ervaring. Want ja, Rocket Lake-S liet eerder dit jaar een zure nasmaak achter, maar daar kan Alder Lake verandering in brengen.

Rocket-Lake vs. Alder Lake?

Zodoende hebben we in deze review drie testscenario’s voor de processor zelf: de eerder geteste 11900K op Windows 10 20H2, de 12900K getest op Windows 10 21H1 én de 12900K opnieuw getest op Windows 11 (Build 22000 - 10.0.22000). Zo kunnen we de 11900K en 12900K, weliswaar met een korreltje zout, tegenover elkaar zetten in Windows 10 en bekijken of Windows 11 (met o.a. de Intel Thread Director) invloed heeft op de 12900K. Door de overstap naar DDR5 en de nieuwe Z690-chipset is er nou eenmaal geen 100% accurate vergelijking te maken.

Datzelfde probleem geldt eveneens voor gameprestaties, waar we tevens drie scenario’s voor hanteren: de 11700K en RTX 3080 op Windows 10 21H1, de 12900K en RTX 3080 op Windows 10 21H1 en de 12900K en RTX 3080 op Windows 11 (Build 22000 - 10.0.22000). Vanwege het niet ‘even’ opnieuw kunnen bemachtigen van een 11900K voor gameprestaties zetten we de 12900K in games dus tegenover de 11700K uit onze round-up van RTX 3000 eerder dit jaar. Op 1080p moeten verschillen zichtbaar worden, waar het op een 4K-resolutie af moet vlakken.

Gelukkig zijn de single-core-prestaties van de 11700K en 11900K vrij vergelijkbaar in games, wat ook zichtbaar werd aan onze initiële 11900K-review en latere round-up met de 11700K als testprocessor, maar we hebben ook te maken met verschillende driverversies van Nvidia. Dat dus, zoals benoemd, middels het testen van de verscheidene hardware op verschillende data. Mede als gevolg van aanhoudende tekorten is het lastig om exact dezelfde hardware weer op de test bench te krijgen, maar er is alsnog voldoende te vergelijken en bespreken.

Windows 10 vs. Windows 11

Waar onze insteek vooral in ligt, is het vergelijken van de Core i9-12900K tussen Windows 10 en Windows 11. Naast de typerende benchmarks moet namelijk de werking van Intel Thread Director beoordeeld worden. Daarnaast zijn er rapportages van inherente prestatieverschillen, ten gevolge van nieuwe beveiligingsfeatures in Windows 11. Om die reden hebben we die features, Virtualization Based Security (VBS) en Hypervisor-Enforced Code Integrity (HVCI), uitgeschakeld. Dat is logischerwijs niet aanbevolen voor beginnende gebruikers, maar het stelt ons in staat om een accuratere vergelijking te maken tussen Windows 10 en Windows 11.

Het doel van de vergelijking is om te beoordelen of de overstap naar Windows 11 het waard is. Voor alle processorreviews hierna stappen wij sowieso over naar Windows 11, maar voor nu is een vergelijking van uiterst belang. Inmiddels is er een patch verschenen die problemen met AMD-processoren moet verhelpen, dus als AMD-gebruiker valt de overweging nu ook te maken. Daarover gesproken: we hebben helaas geen Ryzen 9 5900X en 5950X tot onze beschikking, dus de resultaten en vergelijkingen blijven beperkt tot Rocket Lake-S en Alder Lake-S. Op die manier valt er alsnog meer dan voldoende te bespreken en vergelijken.

Koeling en overige zaken

In betrekking tot de testomgeving zelf kijken we naar dezelfde koeling voor alle scenario’s met de welbekende Noctua NH-D15*. Daarnaast is bij de 11900K gebruikgemaakt van de ASUS ROG Maximus XIII Hero, waar de 12900K op een ASUS ROG Maximus Z690 Hero geplaatst is. Verder is voor de 12900K een PCIe 4.0-SSD gebruikt: de 2TB-variant van de MSI SPATIUM M480. Kortom, er is t.o.v. voorgaande resultaten ook een verschil in opslag, dus er geldt wederom dat een korrel zout aan te pas komt bij het vergelijken met de 11900K. Tussen Windows 10 en Windows 11 kunnen we voor de 12900K accurate verschillen meten en bespreken.

Als het gaat om verdere richtlijnen zijn eventuele verbeteringen vanuit ASUS uitgeschakeld. Dat wil zeggen dat de 12900K zich moet gedragen conform de richtlijn van Intel. Dit is om onnodige variabelen te voorkomen en een eerlijke vergelijking te maken, onafhankelijk van moederbord en/of fabrikant.

*Voor de Noctua NH-D15 is de Noctua NM-il7xx-MP83 Mounting Kit gebruikt.

Zoals besproken bij de testomgeving is de voornaamste insteek om de Core i9-12900K te vergelijken tussen Windows 10 en Windows 11. Daarbij kúnnen we enkele vergelijkingen maken met de eerder geteste 11900K, maar dat is met een korrel zout te nemen. Het gebruik van significant sneller DDR5-geheugen, naast de nieuwe kernconfiguratie van Alder Lake-processoren, maakt het lastig om directe vergelijkingen te maken met voorgaande processorgeneraties. Wel fungeren de 11900K-resultaten als een indicator van de prestatiegroei die de 12900K mag (en moet) genieten.

Benchmarks, rendering en compiling

We beginnen onze resultatenreeks met een aantal benchmarks binnen de categorie ‘huis-tuin-en-keuken’. De benchmarks bestaan uit 7-Zip, Blender (BMW en Classroom), Cinebench R23, Javascript Kraken 1.1, PCMark 10 en SPECviewperf 2020. Daarmee krijgen we allround een goede indruk van de werking van de 12900K tussen de besturingssystemen. Opvolgend is nog een vergelijkingsoverzicht met de 11900K erbij, met een viertal benchmarks, puur om te illustreren wat de mogelijke prestatiesprong kan zijn vanaf Rocket Lake-S (nogmaals, te nemen met een korrel zout).

Windows 10 vs. Windows 11

11900K vs. 12900K

Games

Opvolgend is gaming het onderwerp, met benchmarks van Counter-Strike: Global Offensive, F1 2020, Shadow of the Tomb Raider, Total War: Three Kingdoms en 3DMark. Zoals eerder benoemd, zijn er drie testscenario’s met de MSI RTX 3080 Gaming X Trio: met de eerder geteste Core i7 11700K op Windows 10 en nu de Core i9 12900K op zowel Windows 10 als 11. In de praktijk is de 11700K in games vrij vergelijkbaar met de 11900K, waardoor resultaten tegenover de 12900K vergeleken kunnen worden.

Daarnaast is er de cruciale vraag: zijn de gamingprestaties van Alder Lake op Windows 11 hetzelfde als Windows 10? Laten we dat bekijken!

Counter-Strike: Global Offensive

Als eerste aan bod is CS:GO, een game die smult van processorkracht. Het is wat ons betreft ook de beste gamingbenchmark voor processoren. Om meteen in de resultaten te duiken: we zien een fenomenaal verschil op een resolutie van 1080p. De single-core-prestaties zijn dus ongetwijfeld en oprecht verbeterd. Dat zagen we in Cinebench R23 al voorbij komen, maar we zien het hier, op alle resoluties overigens, bevestigd worden.

Verder valt het op dat er een klein, doch meetbaar verschil is tussen Windows 10 en Windows 11. CS:GO lijkt in het nieuwe besturingssysteem fijner te werken met de Core i9-12900K. Nou betreft een verschil van ruwweg ~2%, dus in de praktijk zal je het niet merken. Maar goed, zet die trend zich voort tussen de besturingssystemen bij andere games?

F1 2020

Opvolgend is F1 2020 aan de beurt, die eveneens geniet van ‘CPU powah’. Hier zien we tegenover de 11700K wederom een duidelijke verbetering, inclusief op 4K, doch weinig verschil tussen de besturingssystemen. Dat is in feite goed, want het verschil hoort vrij minimaal tot niet-bestaand te zijn.

Shadow of the Tomb Raider

Als derde game is een favoriet aan de beurt, ofwel Shadow of the Tomb Raider. Het is een game die vooral smult van GPU’s en dat zien we terug aan de minimale verbeteringen in prestaties op 1440p en 4K. Op 1080p is er echter een duidelijke winst te zien.

Total War: Three Kingoms

Als laatste game hebben we Total War: Three Kingdoms. Een titel met één van de stabielste benchmarks, die vooral smult van GPU-kracht. Al met al zien we enkel op 1080p een benoemenswaardige verbetering van een paar frames gemiddeld, maar het is onvoldoende om de slingers voor uit te hangen. Verder zien we vrijwel dezelfde, gemiddelde framerates op 1440p en hoger, alsmede tussen Windows 10 en Windows 11.

3DMark

Tussendoor bekijken we de resultaten van 3DMark’s drietal aan testen: Fire Strike Ultra, Port Royal en Time Spy Extreme. Niet verrassend slaan de 24 threads van de 12900K de 20 threads van de 11700K uit het water. Daarnaast is de vergelijking met de 11700K in dit geval met een korreltje zout te nemen, gezien de maximale turbofrequentie daarvan wat lager ligt dan bij de 12900K.

Desondanks krijgen we een indruk van de processorkracht die je krijgt bij het Alder Lake-vlaggenschip. Naast de verhoogde scores voor physics en CPU zien we dat de graphics scores ook iets hoger liggen. Wederom valt het korreltje zout hier te benadrukken voor de vergelijking, maar de illustratie van het verschil in processorkracht is inmiddels duidelijk.

Minima en maxima

In Shadow of the Tomb Raider duiken we dieper in op enkele zaken. De gemiddelde framerates ogen hetzelfde, maar zijn er verschillen in minima, maxima en het 95e percentiel tussen Windows 10 en Windows 11? Die vraag kunnen we beantwoorden middels de tabellen hieronder en het antwoord blijkt een volmondig ‘nee’ te zijn.

Uiteraard is dit slechts één testscenario, maar het lijkt er niet op dat er drastische verschillen moeten en kunnen zijn in andere titels. Zo hebben we tijdens het testen van de andere games ook geen vreemde zaken opgemerkt.

In dit hoofdstuk bespreken we de behaalde resultaten, bieden we verdere uitleg omtrent onze testmethodiek en bekijken we nog zaken zoals temperatuur, frequentie en stroomverbruik.

Windows 10 vs. Windows 11

Terugkijkend naar de resultaten, dan lijken de scores vrij overeenkomstig tussen Windows 10 en Windows 11. De enige benchmark die er tussenuit springt, is PCMark 10. In Windows 10 presteren rendering en visualisatie minder goed, al is het onduidelijk waarom dat het geval is. Maakt de Intel Thread Director in Windows 11 een verschil of struikelt Windows 10 over zijn eigen veters? Als het daadwerkelijk de Thread Director is, dan hadden we bij andere elementen van PCMark 10 én in andere benchmarks eveneens verschillen verwacht.

Op basis van onze benchmarks en gebruiksscenario’s lijkt de Thread Director weinig tot geen verschil te maken. Is het niets meer dan een gimmick om Windows 11 over de toonbank te laten schieten? Daar lijkt het wel een beetje op, maar het nut van Thread Director is vooral weggelegd voor het toekomstige Alder Lake-P en Alder Lake-M. Laptops met die processoren dienen dan te genieten van een betere batterijduur, want er kan intelligent geschakeld worden tussen Power-cores en Efficiency-cores.

Frequentieverloop

Tijdens het renderen van Classroom in Blender hebben we met Core Temp het frequentieverloop gemeten in Windows 10. Zodoende zien we dat onze sample naar 4,9 GHz boost op alle kernen, wat lager is dan verwacht. Dat is allicht te verwijten aan onze sample, want het betreft geen retailchip. Dat betekent dat je nóg hogere prestaties zou kunnen verwachten met een retailversie. Althans, in ieder geval voor de all-core turbo.

Temperatuurverloop

Opvolgend zijn de temperaturen aan de beurt en die mogen het interessantst zijn. Zo zien we duidelijk dat de Efficiency-cores minder warm worden en dat de grote kernen tegen de 80 °C aanstoten. Dat is overigens dezelfde maximale temperatuur als dat de 11900K wist te bereiken. In dat opzicht lijkt de 12900K dus geen uitzonderlijke heethoofd te zijn.

Daarbij willen we wel benadrukken dat we expres kiezen voor Blender als realistische temperatuurmeting. Door de processor in stresstests naar het uiterste te duwen, zal je altijd absurde temperaturen zien. Het gebruik van Blender als voorbeeld zal voor velen een accuratere representatie zijn van de maximale temperaturen die je kan verwachten.

Daarnaast zijn de temperatuur vrij indrukwekkend te noemen, als je bedenkt dat de 12900K acht extra fysieke kernen bezit tegenover het voorgaande vlaggenschip. Nou zijn de Efficiency-cores inherent geen heethoofden - het zit in de naam -, maar dat neemt niet weg dat de temperaturen gewoonweg in orde lijken te zijn.

Stroomverbruik

Als laatste bespreken we nog even het stroomverbruik, dat hoger uitvalt dan allicht de bedoeling lijkt. Zelfs met de ASUS Enhancements uitgezet, limieten geforceerd en een bevestiging van de correcte instelling voor de power limits doet de 12900K na 56 seconden niet terugvallen op het welbekende limiet van 125 watt. Nou lijkt dat ook de intentie van Alder Lake, gezien de twee power limits (PL1 en PL2). Als er ruimte is qua temperatuur en vermogen, dan doet Alder Lake automatisch een ‘multi-core enhancement’ toepassen, zelfs als die feature uitgezet is in het BIOS.

Zodoende lijkt het erop dat onze sample zich correct heeft gedragen, maar dat kunnen we niet met 100% zekerheid bevestigen. Het punt is in ieder geval dat er nu twee power limits zijn: 125 watt en 241 watt, wat in dit geval heeft geresulteerd in een constante duw voorbij de 200 watt. Of dat gedrag volledig eerlijk is, gezien het een overklok is, valt te betwisten. Het is nu in ieder geval een onderdeel van de featurelijst van Alder Lake-processoren.

Overigens hebben we dit turbogedrag en stroomverbruik enkel gemeten met programma’s zoals Blender en Cinebench R23. In PCMark 10 zagen we in het begin bijvoorbeeld even een piek richting de 170 watt, maar de twee pieken naderhand deden het limiet van 125 watt niet ontstijgen. Kortom, het stroomverloop van Alder Lake oogt vrij uniek, dus dat is iets om rekening mee te houden bij de aanschaf en het gebruik van Alder Lake-processoren.

Alvorens we in de conclusie duiken, is het belangrijk om een aantal punten te benoemen. In deze review van de Core i9-12900K is onze voornaamste insteek een vergelijking tussen Windows 10 en Windows 11. Vanwege de exclusiviteit van Intel Thread Director in Windows 11 is het van belang om verschillen überhaupt te meten en op basis daarvan de testmethodiek aan te passen. Nou blijkt het prestatieverschil tussen de besturingssystemen vrij minimaal, al valt er dan wat te zeggen over de werking en het nut van de Thread Director…

Maar goed, hoe bevalt de 12900K in de praktijk? Kort gezegd: verrassend goed. Het langere verhaal begint met het fundament en dat is Alder Lake. De hybride kernconfiguratie stelt Intel ein-de-lijk in staat om qua kernen te concurreren met AMD. Het resultaat is significant verbeterde multi-core-prestaties. Voeg daar een verbetering aan single-core-prestaties aan toe en je hebt een vlaggenschip dat ijzersterk naast AMD staat.

Wel is er dan, zoals gewoonlijk, een olifant in de kamer en dat is de prijs. De processor lijkt voor ongeveer 650,- euro te verkrijgen en dat is een heftig bedrag. Prijs/prestatiegewijs oogt het echter correct tegenover de Ryzen 9 5900X en 5950X van AMD. Maar ja, bekijk dan maar eens de prijs van een leuk Z690-moederbord en de portemonnee laat dan al gauw een traantje. Oh, en niet te vergeten de hogere prijs van DDR5-geheugen.

Een simpele vraag duikt dan op: is het investeren in Alder Lake het waard? Als de features van Z690 je aanspreken, zoals DDR5, PCIe 5.0 en een lading aan USB-connectiviteit, dan is een overweging mogelijk. Je maakt jezelf futureproof en voor nu krijg je absolute topprestaties. Dat niet alleen in games, maar ook als professionele gebruiker voor rendering, bewerking enzovoort. Of het platform aantrekkelijk is voor de gemiddelde boerenlul, tja, dat zal pas gebeuren bij de komst van H670 en B660-borden.

Al met al is één zaak belangrijk: Intel maakt een duidelijke comeback met Alder Lake. Wat nóg interessanter is, betreft de toepassing ervan in producten zoals laptops middels Alder Lake-P en Alder Lake-M. Daar kan de schakeling tussen Power-cores en Efficiency-cores een verschil maken voor batterijduur. Voor nu laat de desktopvariant zien dat de prestaties en features gewoon puik zijn. We kijken alvast uit naar de refresh volgend jaar, in de vorm van Raptor Lake, die het opneemt tegen Zen 4.