Review: Intel Core i9-13900K

Review: Intel Core i9-13900K

• Productpagina
• Review: ASRock Z790 Steel Legend WiFi
• Review: ASUS ROG Maximus Z790 Hero

• Specificaties - threads, TDP en Thread Director
• Testomgeving
• Resultaten - games, benchmarks & 3DMark
• Nabespreking - frequentieverloop, temperaturen & stroomverbruik
• Conclusie

Het heeft wat generaties aan processoren gekost, maar het is zover. Intel brengt met de Core i9-13900K haar eerste consumentenprocessor (non-X) op de markt met 32 threads, met nota bene een schappelijke adviesprijs. Die ligt namelijk zowaar lager dan de gloednieuwe AMD Ryzen 9 7950X-tegenhanger met eveneens 32 threads. Ik weet niet zeker of we in een aflevering van The Twilight Zone zijn beland met een omgekeerde wereld, maar dit is toch echt de realiteit nu.

Toegegeven, daar heeft Intel ‘vals’ voor moeten spelen met de hybride architectuur van Raptor Lake. Om dat 32-tal aan threads the bereiken is een achttal aan extra Efficiency-kernen in de processor geslagen. Dat is echter geen domper op de pret, want de E-kernen van Intel 13th Gen zijn aanzienlijk sneller geworden. Wel is de power target (TDP) van de 13700K én 13900K van 241 naar 253 W getild, wat hoger ligt dan zelfs de overklok-TDP van AMD Ryzen 7000 (235 W).

Zodoende moet niet alleen gekeken worden naar instapprijs, maar ook zeker naar prestatie per watt. Zo is de 13900KF - de versie zonder iGPU - voor € 729,- bij onze webshoppartner Megekko zowaar 100,- goedkoper dan de 7950X, maar op lange termijn kan een losgelaten 13900K veel meer pijn doen aan de portemonnee. Kortom, er is meer dan voldoende om te testen, verkennen en bespreken. Laten onze klauwen in dit vlaggenschip van Raptor Lake slaan!

Hieronder treffen we de specificaties aan;

Z690/Z790 en DDR4/DDR5

Zoals gewoonlijk is de geliefde Pim degene die losgaat met diverse Z790-moederborden. Zo is hij voor deze lancering aan de slag gegaan met de ASUS ROG Maximus Z790 Hero en de ASRock Z790 Steel Legend. In deze 13900K-review ga ik dus niet al te diep op de moederborden en chipset in, maar er zijn zeker wat zaken om kort op een rijtje te zetten. Daar waar we voor de consistentie testen met onze Z690 Hero van ASUS.

Als eerste zijn Z790-borden geverifieerd voor hogere geheugensnelheden. Met de release van de 13900K en Intel 13th Gen zien we eindelijk de komst van DDR5-kits met snelheden voorbij de 7000 MT/s (MHz), al is de exacte beschikbaarheid nog niet helemaal duidelijk. Aan de andere kant van het geheugenspectrum kan je bij Raptor Lake en Z790 ook terecht met DDR4-varianten van moederborden. Mocht je een krachtig DDR4-kitje over willen prikken, dan kan dat gewoon.

Dan zijn er zaken zoals de extra PCIe 4.0-lanes en extra USB 3.2 Gen 2×2-aansluitingen (20 Gbps). Er is dus meer connectiviteit te vinden op Z790, al betaal je daar dan voor. Het is niet onwaarschijnlijk dat de goedkoopste Z790-borden voorlopig duurder uit zullen vallen dan de goedkoopste Z690-borden. Het is dus belangrijk om nauw te kijken naar de specificaties van je gewenste Z690 of Z790-moederbord en daarin goed op te letten.

Threads, snelheden en TDP

Genoeg over chipsets gekletst, want het is tijd om te praten over de 32 threads van de 13900K. Dat aantal komt wederom voort uit acht Performance-cores met Hyperthreading en in dit geval zestien Efficiency-cores. Zoals ik al zei, is het aantal E-kernen verdubbeld in de 13900K, waardoor Intel eindelijk kan concurreren met AMD als het gaat om threads. Voor de P-kernen betreft het dan de Raptor Lake-architectuur (de refresh van Alder Lake) en voor de E-kernen mag het wederom de Gracemont-architectuur zijn.

Bij een refresh zijn typerende zaken te verwachten, waaronder een IPC-verbetering (Instructions Per Cycle) en extra cache. Dat levert verbeterde single-core-prestaties op, waarbij dat veelal ook gepaard gaat met hogere kloksnelheden. Dat geldt hier ook, waar de 13900K een maximale Thermal Velocity Boost (TVB) bezit van 5,8 GHz, wat 600 MHz hoger is dan de Turbo Boost Max 3.0 van de 12900K. Al die verschillende boost-technologieën zijn ook echt niet verwarrend hoor…

Dus ja, TVB keert terug - alleen voor de 13900K overigens - voor een flinke snelheidsverhoging op een enkele P-kern. Daar waar de all-core snelheid van de E-kernen van 3,9 GHz naar 4,3 GHz maximaal is getild. Dat is de helft minder dan de anderzijdse verbetering, maar in perspectief gezet, is dat een gigantische sprong. Er zijn tweemaal zoveel E-kernen te vinden in de 13900K én ze zijn allemaal 400 MHz sneller. Dat oogt voldoende om de strijd aan te gaan met die 7950X van AMD.

Helaas is dan wel de TDP (Thermal Design Power) verhoogd van 241 W naar 253 W. In perspectief gezet, gezien de hogere frequenties én extra E-kernen, is dat niet verkeerd te noemen. Toch hoop ik dat de trend van stijgende TDP-waardes ten einde komt. Daartegenover is AMD een stuk zuiniger, want zelfs de overklok-TDP van Ryzen 7000 ligt met 235 W dus lager. Daar waar overklokken met Raptor Lake voorbij de 300 W gaat en dat is een ‘hot topic’ voor de nabespreking…

Intel Thread Director 2

Tenslotte komen we met de specificaties aan bij de nieuwe Thread Director 2 (TD2) - het stukje technologie dat tussen de Performance en Efficiency-kernen schakelt. Recentelijk wist Intel verscheidene voordelen van TD2 te demonstreren. Zo zouden de E-kernen intelligenter benut kunnen worden om bijvoorbeeld rendering daaraan over te laten terwijl je een game speelt met de P-kernen. Daarmee zou het dus mogelijk zijn om werkelijk te multi-tasken achter de pc.

De praktijkervaring met Intel TD2 verlangt een apart stukje content, hetzij in geschreven of videovorm. Daar komen we in de nabije toekomst dus op terug, waar het optimaal benutten ervan vereist dat je de laatste versie van Windows 11 gebruikt. Daar waar het onduidelijk is of TD2 nou Raptor Lake-exclusief is of niet, maar daar komen we mede op terug. Sowieso is het gebruik van Alder Lake óf Raptor Lake een must met Windows 11 voor de werking van de kernen.

Moederbord en geheugen

We testen de Core i9-13900K met hetzelfde moederbord als bij de 12900K, ofwel met de ASUS ROG Maximus Z690 Hero. Dat gaat samen met ons Kingston-geheugenkitje van 6400 MHz (CL32). In onze AMD Ryzen 5 7600X-review maakten we nog gebruik van een 5200MHz-kitje (CL40), maar we testen nieuwe processoren op de huidige Intel als AMD-platformen voortaan met het snellere geheugen. De enige uitzondering daarop is de Core i5-12400, waar dat apart bij staat aangegeven.

Daarbij moet gezegd worden dat het verschil tussen 5200 MHz (CL40) en 6400 MHz (CL32) niet denderend groot is voor gaming. Daar zijn we ook op ingegaan met een video, die hieronder te bekijken is als je meer informatie op wil doen. De korte versie is dat een investering in sneller geheugen een bewuste keuze moet zijn, waar het 6400MHz-kitje momenteel één van de snelste op de markt is - zowel qua doorvoer als true latency.

Koeling, enhancements en thermal throttling

Eveneens belangrijk is de gebruikte koeler; voor ons nog steeds de welbekende Noctua NH-D15. Zoals aangegeven bij de specificaties ligt de maximale TDP-waarde (Thermal Design Power) voor de 13900K hoger - 253 watt i.p.v. 241 watt. Samen met een achttal extra Efficiency-kernen betekent het dat de hitteproductie hoger ligt dan ooit tevoren. Is het vertrouwde beestje van Noctua nog steeds voldoende, gezien dat voor de AMD Ryzen 9 7950X niet het geval is?

Helaas moet ik delen dat óók de 13900K een AIO-waterkoeler vereist voor optimale werking. Beter nog, er is met de NH-D15 zelfs sprake geweest van thermal throttling in Cinebench R23 én Blender. Daar gaan we bij de nabespreking dieper en exacter op in, maar voor de consistentie maken we hier nog gebruik van Noctua. In een toekomstige video verkennen we de prestaties en temperaturen van de 13900K én 7950X met waterkoeling.

Processoren

We plaatsen de 13900K o.a. tegenover de twee belangrijkste processoren: de 12900K en AMD Ryzen 7950X. Op multi-core-gebied dient de 13900K zijn voorganger flink te overtreffen, waar Intel nu ein-de-lijk gelijk opgaat met AMD als het gaat om totaal aantal threads op het vlaggenschip. Weet Intel met de acht extra Efficiency-kernen de kroon van AMD te stelen? Dat is één van de belangrijkste zaken om aan de tand te voelen.

Games - instellingen en resoluties

Sinds onze laatste processorreviews is de testreeks aan games uitgebreid met Far Cry 6 en Metro Exodus. Hoewel dit een processorreview is, testen we nog altijd op de drie typerende resoluties: 1080p, 1440p en 4K. Daarbij worden de instellingen van de games zo hoog mogelijk ingesteld, omdat dat een realistischer scenario is voor de gamers onder ons.

Nu is het wel zo dat de laagst mogelijke video-instellingen een mogelijke schaling tussen verscheidene processoren sneller zichtbaar maakt. Echter is het waarschijnlijker dat je met een modern systeem GPU-gebonden bent i.p.v. CPU-gebonden. Zeker als je besluit om op 1440p of 4K te gamen, wat tegenwoordig steeds vaker het geval mag zijn dankzij o.a. betaalbaardere monitoren en technieken zoals AMD FSR, Nvidia DLSS en Intel XeSS.

Het mag in ieder geval duidelijk zijn dat wij meer inleunen op realistische gebruiksscenario’s dan kunstmatige scenario’s om potentiële schalingen te laten zien tussen processoren. Op hogere resoluties en met hogere video-instellingen wordt een videokaart de bepalende factor en dat is wat we met de onderstaande resultaten ook gaan zien en bespreken.

Counter-Strike: Global Offensive

Zoals gewoonlijk beginnen we met de FPS Benchmark van CS:GO. Dit is dé processorgebonden game waar Intel haar Thermal Velocity Boost met 5,8 GHz kan laten presteren. Dat zien we dan ook gelijk aan de resultaten, want op elke resolutie is de 13900K het snelst. Daar waar de grootste sprong natuurlijk op 1080p te vinden is en op 1440p eveneens een duidelijke verbetering opvalt.

Wel is het belangrijk om de prestatiewinst op beide manieren te bekijken. Een sprong van gemiddeld 25 fps op 1080p, tegenover de voorgaande 12900K, klinkt op eerste gezicht beter dan een prestatiesprong van 3,6%. Maar ja, dit is nou eenmaal CS:GO, waarin we al te maken hebben met honderden frames per seconde. Of de verbetering van de 13900K op dat moment nog relevant is, tja…

F1 2021

In F2 2021 zet het winstscenario met de 13900K zich voor op alle resoluties, al is het aantal gewonnen frames minder. Dat heeft, zoals eerder vermeld, te maken met de hogere video-instellingen waarmee we testen. Toch is er dan een winst van 5 fps te zien op 1080p, ofwel een sprong van 1,6%. Die verbetering wordt zonder twijfel mogelijk gemaakt dankzij de genoemde Thermal Velocity Boost.

Far Cry 6

Het is in Far Cry 6 dat we Intel duidelijk boven AMD Ryzen 7000 zien staan, al heeft dat in dat geval te maken met lagere minima voor de 7600X en 7950X. Daar gingen we in de reviews van die AMD-processoren dieper op in. In dit geval is de 12900K dan dé processor om mee te vergelijken, waar een prestatiewinst van 9 fps op 1080p, ofwel 6,1% toch echt niet verkeerd is. Daar waar de minima en maxima in lijn liggen met die framerate.

Logischerwijs zien we op 1440p en 4K de videokaartgebondenheid in actie. Dat is conform de verwachting, gezien de game grafisch gezien een pittige is op Ultra. Dan nog is in Far Cry 6 een duidelijke schaling tussen alle processoren op te merken. Daar waar de procentuele verbetering van de 13900K dusver het beste is en dat is met onze hoge video-instellingen een puike prestatie.

Metro Exodus

Als we praten over gebondenheid aan de videokaart, dan kan Metro Exodus op Extreme niet uitblijven. Ik had het niet verwacht, maar de 13900K weet hier 0,1 tot 0,2 fps gemiddeld meer te bieden. Dat oogt lachwekkend klein, maar gezien we deze test tot wel vijf keer herhalen en daar het gemiddelde van nemen, zijn miniscule sprongen toch echt wel zichtbaar. Technisch gezien is Intel hier de snelste op elke resolutie.

Of die snelheidswinst van 0,1 fps op 1080p en 1440p ook maar een greintje relevant is, mag een volledig ander verhaal zijn. Hier zagen we de vorige keer al dat zelfs de Core i5-12400 geen bottleneck vormt voor de RTX 3080. In een extreem gebonden scenario is de videokaart dus nog altijd het belangrijkste, waardoor je de verwachting voor jouw favoriete games kan afstemmen.

Shadow of the Tomb Raider

Opvolgend aan de beurt is Shadow of the Tomb Raider en daar had ik een grotere prestatiesprong verwacht. Wederom is de 13900K hier technisch gezien sneller, maar het verschil mag een enkele frame per seconde zijn tegenover de AMD Ryzen 9 7950X. Tegenover de voorgaande 12900K is het een sprong van 4 fps op 1080p, ofwel 1,9%. Iets met een Thermal Velocity Boost die hier het verschil maakt.

Op de hogere resoluties zien we vrijwel alle processoren gelijk opgaan, waar de hoogste video-instellingen van deze game duidelijk een videokaartgebondenheid creëren. Hoe dan ook is het duidelijk dat je met zowel het blauwe als rode kamp prima uit de voeten kan.

Total War: Three Kingdoms

Tenslotte is er qua games nog Total War: Three Kingdoms, een game die hevig leunt op de videokaart. In dit geval wint Intel het wederom, maar de prestatiesprong tegenover AMD Ryzen 7000 en de voorgaande 12900K is nogmaals erg klein. Toegegeven, de Ultra-instelling levert in Three Kingdoms niet de beste ervaring op, dus bij lagere instellingen is er mogelijk meer verschil zichtbaar.

Benchmarks, rendering en compiling

Opvolgend gaan we door naar de diverse benchmarks aangaande productiviteit. Hier ga ik in individueel niet op in, maar het patroon mag hieronder duidelijk worden: de 13900K kan de 7950X in bijna alle scenario’s minstens evenaren of verslaan. Het is enkel bij 7-Zip dat AMD haar kroon stevig behoudt en dat is logisch, want AMD heeft het historisch gezien altijd beter gedaan in de benchmark daarvan.

Belangrijk om hier aan te kaarten, is dat de Intel Core i9-13900K én AMD Ryzen 9 7950X niet hun volledige potentie hebben benut. In Blender én Cinebench R23 deed de 13900K namelijk thermal throttling ervaren, ofwel tegen het processorlimiet van 100 °C aanstoten. Dat vanwege het testen met enhancements in het moederbord aan, waar onze Noctua NH-D15 voorheen bij de 12900K geen problemen mee had.

Bij de 13900K zijn de enhancements, dankzij die power target van 350 W(!), teveel voor de vertrouwde Noctua-koeler. Het tijdperk van luchtkoeling is dus oprecht voorbij met de komst van de huidige vlaggenschepen. Zo kwam ook de 7950X met de all-core frequentie omlaag in all-core tests, waar we in de desbetreffende review dieper op ingingen. Al was dat daar geen thermal throttling, maar bedoeld gedrag.

In de nabije toekomst komen we dus terug op de volledige potentie van beide processoren met een propere AIO-waterkoeler. Hoe dan ook liggen de 13900K en 7950X over het algemeen niet ver uit elkaar. Dat is voor Intel oprecht een puike prestatie, gezien daar geleund wordt op dat zestiental aan Efficiency-kernen. Afhankelijk van je gebruikte programma’s zal óf Intel óf AMD de betere optie zijn en zulke keuze is fijn om te hebben.

3DMark

Tenslotte zijn er nog de synthetische 3DMark-resultaten, waar de 13900K een overwinning behaalt in Physics en CPU-onderdelen van Fire Strike Ultra en Time Spy Extreme. Dat is niet verrassend, gezien Intel daarin altijd het voordeel heeft gehad. Daar waar Port Royal een videokaartgebonden scenario representeert en de processoren niet ver uit elkaar liggen.

In dit hoofdstuk bespreken we de behaalde resultaten, bieden we verdere uitleg omtrent onze testmethodiek en bekijken we nog zaken zoals temperatuur, frequentie en stroomverbruik.

Frequentieverloop

Zoals aangegeven bij de specificaties heeft Intel meerdere boost-snelheden om te behalen. Bij een all-core test in Blender, losstaande van de thermal throttling die we hieronder nog bespreken en eerder hebben aangekaart, behaalt de 13900K gemiddeld 5,X GHz op alle Performance-kernen en 4,X GHz op Efficiency-kernen. Nogmaals, dat is met alle enhancements in het moederbord ingeschakeld.

Bij de 12900K was het gebruik van enhancements, de ASUS Multi-Core Enhancement en Intel Adaptive Boost, geen probleem voor onze Noctua NH-D15. Dat is hier niet langer het geval, net zoals bij de AMD Ryzen 9 7950X. Daardoor vallen de all-core frequenties van deze processoren in Blender en Cinebench R23 lager uit dan anderzijds mogelijk is.

Zo wist de 13900K in ons geval hooguit een power target van 305 W te bereiken in plaats van de potentiële 350 W. Kortom, je hebt voor de 13900K echt een dikke koeling nodig om die out-of-the-box met enhancements te genieten. Uiteraard kan je daar zelf ook in tweaken, net zoals bij AMD Ryzen 7000, maar dat is eveneens een onderwerp voor een toekomstig stukje content.

[klik op de afbeelding voor een grotere versie]

In PCMark 10 kunnen we kijken naar de maximale single-core-frequentie die de 13900K zoal bereikt. In dit geval zien we dat de frequentie tussen de 5,7 en 5,8 GHz fluctueert, conform de benoemde Thermal Velocity Boost. Daarmee is dit Raptor Lake-vlaggenschip ook aanzienlijk consistent, wat voor de algehele werkervaring een prettige is. Het verklaart mede waarom de 13900K de hoogste score heeft behaald in PCMark 10.

[klik op de afbeelding voor een grotere versie]

Temperatuurverloop

Zoals aangegeven, is er dus sprake geweest van thermal throttling in Blender én Cinebench R23. Dat valt hieronder te zien aan de gemiddelde kerntemperaturen en temperatuur van de die. Laatstgenoemde stoot keihard tegen het welbekende limiet van 100 °C aan bij Intel.

[klik op de afbeelding voor een grotere versie]

Stroomlevering

Conform de stock-specificaties zal de 13900K naar een power target, ofwel TDP van 253 W boosten en daar blijven. Mocht je binnen dat vermogen nog ruimte hebben, dan kan Intel Adaptive Boost de frequentie verder omhoog sturen. Met enhancements in het moederbord, zoals de Multi-Core Enhancement van ASUS, til je de power target bij de 13900K naar een potentiële 350 W.

Dat is logischerwijs extreem hoog en resulteert in de zojuist besproken hitteproductie. Omdat de Noctua NH-D15 onvoldoende koeling bood tijdens Blender en Cinebench R23 kwam de TDP in ons geval niet boven de 305 W uit. Daar komen we met waterkoeling in de nabije toekomst op terug, zodat we de 13900K én de AMD Ryzen 9 7950X een tweede kans kunnen geven.

[klik op de afbeelding voor een grotere versie]

Gaming en minima/maxima

De 13900K is met 32 threads overduidelijk een kanjer voor productiviteit en soortgelijke doeleinden. Nou kan je er dus ook mee gamen, waar in dat geval het stroomverbruik lager zou liggen. Echter is dit geen processor om exclusief mee te gamen, want dat is regelrecht zonde van het geld. Voor dat doeleinde is de processor in ieder geval uitermate geschikt dankzij die Thermal Velocity Boost.

Verder heb ik tijdens het testen geen bijzonderheden ervaren in de minimale en maximale framerates van onze benchmarkreeks. Dit kan uiteraard nog per game verschillen, waar de AMD Ryzen 7000-reeks onderuit ging in bijvoorbeeld Far Cry 6. Daarnaast is het bewezen dat de Intel Thread Director nog niet altijd vlekkeloos werkt, waar enkele games last van kunnen hebben. Kortom, kleine puntjes.

Prijs en prestatieverhouding

Laten we hier ook nog even de prijs/prestatieverhouding bespreken. We hebben in ons geval getest met een peperduur Z690-moederbord van ongeveer € 760,- en een geheugenkit van ruwweg € 360,-. Dat zijn geen gekke bedragen voor een processor die momenteel meer dan € 700,- kost, waar snel geheugen een verschil kan maken in specifieke programma’s.

Echter ligt de instap voor de 13900K aanzienlijk lager dan voor de 7950X van AMD. Een betaalbaar doch degelijk Z690-bord is al voor € 200,- te vinden en als je een DDR4-variant pakt met een bestaand, krachtig DDR4-kitje, dan is de overstap al helemaal betaalbaar. Althans, in vergelijking met AMD Ryzen 7000 natuurlijk, waar DDR5 verplicht is en X670-moederborden niet bepaald… goedkoop zijn.

Mocht je dus puur azen op de kracht van 32 threads en verder wat gamingplezier willen genieten, dan is de 13900K op een DDR4-platform een ‘no-brainer’. Uiteraard lever je op een goedkoper moederbord wel in op connectiviteit, zoals USB en PCI Express, maar het kan zijn dat die zaken voor jou niet belangrijk zijn. Hoe dan ook biedt Intel dus een verrassend lage instap en dat is tof om te zien.

Prestatie per watt

Hoewel de mogelijke instap/aanschafprijs lager ligt, komt dat dus wel met een hoger stroomverbruik. Zeker als je besluit om enhancements in je moederbord te benutten, waardoor de power target naar maximaal 350 W schiet. Op de lange termijn, bij veelvuldig gebruik van alle 24 kernen op de 13900K, kom je qua stroomrekening dus wel hoger uit.

In het huidige landschap aan energieprijzen is dat toch echt iets om rekening mee te houden. Tegelijkertijd kan je dat als designer/ondernemer afschrijven als onderdeel van je zakelijke kosten. Daar waar de mogelijke snelheidswinst van 32 threads een groter voordeel kan bieden dan de verhoging in stroomkosten. Het gezegd luidt niet voor niets: tijd is geld.

Uiteraard is dit hele scenario ook afhankelijk van de programma’s die je gebruikt. Als je werkt met AMD-geoptimaliseerde programma’s én geeft om je stroomverbruik, dan spreekt het voor zich om een AMD-systeem samen te stellen. Werk je bijvoorbeeld met Cinebench, dan is Intel weer de koning en is elke minuut sneller een oprechte winst. Kortom, we hebben oprecht een vrije keuze.

Hoe dan ook is het bij de 13900K verstandiger om zelf over te klokken of undervolting te proberen. Dit hangt natuurlijk mede af van het moederbord én de sample van de 13900K die je in handen krijgt. Bij onze waterkoelingstest gaan we ook dieper in op het handmatig overklokken van zowel de 13900K als de 7950X, dus kijk daar vooral naar uit als je nieuwsgierig bent.

Met de Core i9-13900K zet Intel overduidelijk een krachtpatser neer. De blauwe titaan kan zich dankzij de 32 threads eindelijk meten met AMD qua productiviteit. Daarbij is de 13900K iets sneller in processorgebonden games en scenario’s, dus dit is hét hybride werkpaard om overdag mee te werken en ’s avonds te gamen. Daarnaast is de 13900K goedkoper dan de 7950X van AMD én de eerste consumentenprocessor van Intel met 32 threads op een betaalbaar platform, hetzij Z690 of Z790. Wauw!

Dat wil niet zeggen dat er een klakkeloze ‘overwinning’ is, want de Thermal Design Power (TDP) is wederom verhoogd. Met enhancements vanuit je moederbord - want ja, die schakel je natuurlijk in met een Z-overklokbord - kan de 13900K tot een power target van wel 350 W boosten. Zelfs met de stock-TDP van maximaal 253 W ligt dat hoger dan de overklok-TDP van Ryzen 7000 (235 W). Ja, de 13900K is veelal sneller of anders gelijkwaardig, maar het stroomverbruik speelt op lange termijn ook een rol.

Daarnaast is er de kwestie van een upgradepad. Raptor Lake is natuurlijk de laatste processorreeks voor socket LGA1700. Mocht je over een aantal jaar weer een processorupgrade willen doen, dan moet je logischerwijs terecht bij Ryzen 7000. Dat is waar AMD zich in deze strijd interessanter mee maakt, waar X670E ook meer connectiviteit biedt als het gaat om PCI Express 5.0. Maar ja, apparaten met ondersteuning daarvoor zijn nog niet eens op de markt, dus hoe relevant is dat?

Al met al ben ik blij om te zien dat Intel het zover heeft geschopt. De hybride architectuur werpt duidelijk zijn vruchten af en biedt praktische voordelen. Daar waar ik hoop dat de volgende generaties mikken op lagere power targets en een verfijning van de balans tussen P-cores en E-cores. Als je op zoekt bent naar een verrassend betaalbaar werkstation met 32 threads dat mede kan gamen als een kampioen, dan ben je bij de 13900K aan het juiste adres.