Review: MSI MAG B660M Mortar WiFi
Links; Navigatie;
Met de lancering van Intel Alder Lake voor de desktop op 4 november 2021 - zagen we de hoger gesegmenteerde processors op de markt komen. Wij waren er toen natuurlijk ook bij met onze Intel Core i9-12900K review en diverse Z690-moederborden. Het Z690-chipset (platform) is overigens ook het premium c.q. hoger gesegmenteerde platform aan moederborden voor de Intel Alder Lake-generatie.
Het was vooralsnog nog even wachten op de vriendelijker geprijsde Intel Alder Lake-processoren in combinatie met betaalbardere chipsets, deze omvatten H670, B660 en H610. Het H670-chipset biedt de meeste connectiviteitsmogelijkheden ten opzichte van Z690. B660 pakt het middensegment aan met een gezonde dosis aan connectiviteitsmogelijkheden, enkel dat hier de DMI (Direct Media Interface) ingeperkt is tot vier DMI 4.0-lanes ten opzichte van acht DMI 4.0-lanes op het Z690 en H670-platform. Hetzelfde geldt voor het instapniveau H610; vier DMI 4.0-lanes en nog beperktere connectiviteitsmogelijkheden.
Om nog even terug te komen op DMI - dit is de koppeling tussen de northbridge en southbridge (CPU-PCH-verbinding) op het moederbord. DMI 4.0 realiseert een verdubbeling (16 Gbps) in snelheid ten opzichte van DMI 3.0 (8 Gbps) die te vinden zijn op de Intel 500-chipsets aan moederborden. Vanuit een chipset met DMI 4.0 is gelijktijdige connectiviteit van apparaten onder hogere snelheden de nieuwe basis. Op het B660 en H610-chipset heb je vier DMI 4.0-lanes tot je beschikking, wat resulteert in minder connectiviteitsmogelijkheden ten opzichte van het Z690 en H670-chipset.
De PCIe verdeling varieert ook sterk tussen de chipsets, iets wat ik voor nu reserveer voor het opvolgende hoofdstuk de specificaties. In deze review staat de MSI MAG B660M Mortar WiFi centraal. Een middensegment moederbord voor de nieuwe generatie aan Intel Alde Lake-processoren, waaronder de Intel Core i5-12400 die we in deze review aan de tand voelen. Uiteraard is het ook mogelijk om een Intel Core i9-12900K te combineren op dit moederbord, alleen doe je hier niet slim aan. Met een B660-moederbord kan enkel het geheugen overgeklokt worden, het is dan ook spijtig om een K-processor te plaatsen op dit moederbord. Overigens valt hetzelfde te zeggen over het H670 en H610-chipset; ook hier kan je enkel het geheugen overklokken. Het overklokken van een Intel Alder Lake-processor (K-processor) is dus enkel weggelegd voor het Z690-platform.
Terugkomend op de MSI MAG B660M Mortar WiFi. Als het om specificaties gaat oogt het middensegment van MSI in de vorm van de Mortar veelbelovend. De basis bestaat uit een 12+1+1 powerfasedesign met 60A DrMos - MOSFETS voor de vermogensafgifte. Naar mijn inzien speelt MSI hier vooral in op een solide basis die consistente prestaties moeten leveren. Als een niet-overklokbaar-moederbord is dit een sterke basis. Verder is het moederbord uitgerust met een USB 3.2 Gen 2×2-poort, een 2.5Gbps-ethernetpoort, Wi-Fi 6E en Bluetooth 5.2 en twee PCIe 4.0 (Gen 4) M.2-sloten. De MSI MAG B660M Mortar WiFi bezit een adviesprijs van € 230.90,-.
Een opvallend detail van de specificaties van dit moederbord en specifiek voor het B660-chipset is het gebrek aan PCIe 5.0. Bij de lancering van het Z690-chipset was dit een belangrijk detail, nochtans is er weinig meerwaarde wegens het gebrek aan PCIe 5.0-apparaten. Deze keuze ligt in lijn met het verwachtingspatroon van onze redactie. Het is van oudsher dat Intel een natuurlijke selectie maakt, ofwel pur sang productsegmentatie.
Ik ben er overigens absoluut niet rouwig om. Met diverse Z690-moederborden op het kantoor, is PCIe 5.0 sinds de lancering van Intel Alder Lake weinig tot niet meer ter sprake gekomen. PCIE 4.0 voldoet op het moment prima qua prestaties. Ik heb het hier dan vooral om PCIe 4.0 voor M.2 SSD’s (Gen 4), gezien het feit dat PCIe 4.0 voor insteekkaarten (videokaarten) nog weinig meerwaarde laten zien qua saturatie versus PCIe 3.0.
De MSI MAG B660M Mortar WiFi maakt gebruik van DDR5-werkgeheugen. Naar verwachting lanceert MSI ook diverse moederborden die enkel werken met DDR4-werkgeheugen. Gezien het feit dat beschikbaarheid aan DDR5-werkgeheugen op het moment erg summier is, waar juist de Intel Alder Lake-processoren en bijhorende moederborden wel goed beschikbaar zijn. Verder vult de B660M Mortar WiFi de specificatielijst aan met een PCIe 4.0 x16-slot, een PCIe 3.0 x16-slot en een PCIe 3.0 x1-slot. Voor opslag zijn er twee PCIe 4.0 x4 (Gen 4) M.2-sloten met bijhorende aluminium Frozr-schilden voor koeling.
Totaal telt het moederbord zes SATA-poorten, een interne USB 3.2 Gen 2×2 header, naast de USB 3.2 Gen 2×2 poort op het I/O in de vorm van USB Type-C. Overklokken van het geheugen behoort wel tot de eigenschappen van het B660-chipset en kan uiteraard ook op deze B660M Mortar WiFi tot 6200MHz+. In de BIOS/UEFI zijn daarmee ook de XMP-profielen voor het werkgeheugen te vinden.
Wil je meer weten over de nieuwe Intel Core i5-12400? Daarvoor kan je terecht in onze review van de Core i5-12400 zelf. Redactielid Jonah gaat dieper in op de specificaties, kernconfiguratie, beschikbare CPU-lanes en nog veel meer.
Om deze reviews mogelijk te maken tijdens lancering, heeft MSI ons voorzien van dit toffe “Mortier-pakket", inclusief 5200MHz-geheugen van Kingston Fury. Naast de oliebollen en appelbeignets zijn we druk in de weer geweest met deze reviews.
Na een korte doch geweldige impressie van het MSI B660-lanceringspakket is het tijd om de B660M Mortar WiFi fysiek onder de loep te nemen. Inmiddels mogen de specificaties en segmentatie redelijk duidelijk zijn van dit moederbord. Toch is de kans groot dat ik zaken herhaal ter verduidelijking of wanneer het simpelweg gewoon aansluit op het onderwerp.
De B660-mortier valt letterlijk in huis met de verpakking. Het gaat hier om een redelijk standaard moederbordverpakking, bestaande uit een openslaande flap gevolgd door het moederbord met daaronder de accessoires. De accessoires komen in de vorm van een handleiding met bijgaande informatieboekjes, een MSI-stickervel, twee zwarte SATA-kabels, een MSI-schroevendraaier en twee antennes voor de WiFi 6E en Bluetooth 5.2 connectiviteit.
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
Iets wat nog niet ter sprake gekomen is: de vormfactor van de B660M Mortar WiFi. Het betreft een Micro-ATX-moederbord voor een compacter systeem. Kleursamenstelling is met zwart en zilver een duidelijk uitgangspunt. De zichtbare zilveren delen zijn ieder vervaardigd van aluminium, iets wat in mijn optiek hoogwaardig is, omdat fabrikanten bij tijd en wijle kunststof combineren op I/O’s en schilden ter afscherming - uiteraard als kostenbesparend factor. Op de B660M Mortar WiFi zijn het allemaal aluminium heatsinks. Ontwerp is stealthy doch no-nonsense.
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
Op de linkerzijde van het moederbord bevindt zich het audiopakket van MSI. Bestaande uit een Realtek ALC1200. Op de hoger gesegmenteerde moederborden van de Z690-reeks zien we veelal de ALC4xxx-series aan Realtek-chips. In dit prijssegment is een Realtek ALC1200 zeker niet verkeerd, deze zijn ook te vinden op high-end Z590 en X570-moederborden, kortom: een prima audiochip.
.JPEG)
De CMOS-batterij is goed toegankelijk ter hoogte van de PCIe-sloten - van boven naar beneden op het moederbord: PCIe 4.0 x16-slot, PCIe 3.0 x1-slot en PCIe 3.0 x16-slot. Het bovenste PCIe 4.0 x16-slot is voorzien van een schild ter versteviging. De twee PCIe 4.0 x4 (Gen 4) M.2-sloten zijn hier ook zichtbaar in combinatie met de zilveren Frozr-heatsinks.
De onderzijde van het moederbord bestaat uit een verzameling aan headers, waaronder audio, een 4-pin RGB-header, een 3-pin ARGB-header, een 4-pin fan-header, twee USB 2.0-headers, twee staande SATA-poorten en de pin-header voor connectiviteit met het front I/O van de behuizing.
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
De rechterzijde van het moederbord bestaat uit vier haakse SATA-poorten, een USB 3.2 Gen 2 header, een USB 3.2 Gen 2×2 header, de 24-pin ATX-aansluiting en een 4-pin pomp-header. Ter hoogte van de pompheader zitten een viertal LED-indicators voor hardware diagnose. Deze zijn voor de processor, het moederbord, het werkgeheugen en de videokaart. Op de vier aanwezige DDR5-geheugenbanken kan je maximaal 128GB aan DDR5-werkgeheugen huisvesten. Voeding krijgt het moederbord middels twee 8-pin CPU-powerconnectoren. Verder is er bovenaan het moederbord nog een 3-pin ARGB-header te vinden in combinatie met een 4-pin CPU-fan-header.
.JPEG)
.JPEG)
Het 12+1+1 powerfasedesign met 60A DrMos - MOSFETS is opgedeeld als volgt: twaalf voor de processor, één voor de iGPU en één voor het werkgeheugen. De VRM’s maken contact met de aluminium VRM-heatsink met daartussen een thermische pad. LGA1700 - de socket siert in het midden.
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
Het moederbord I/O telt vier USB 2.0 poorten, een HDMI 2.1 poort, een DisplayPort 1.4, drie USB 3.2 Gen 2 poorten, een USB 3.2 Gen 2×2 poort in de vorm van Type-C, een 2.5Gbps-ethernetpoort, twee SMA-antenne aansluitingen, een optische audio-ingang en vijf audiojacks. Daarmee is de tour over de MSI MAG B660M Mortar WiFi compleet!
.JPEG)
.JPEG)
.JPEG)
MSI maakt gebruik van twee schillen in haar UEFI: een eenvoudig én geavanceerd overzicht. Het BIOS/UEFI betreft hier MSI Click Bios 5. Deze gaat alweer wat langer mee, maar beschikt naar ons inzien over de juiste mogelijkheden. Eenvoudig in beheer, overzichtelijk en veelal de belangrijkste opties op de voorgrond.
.png)
.png)
.png)
In de geavanceerde modus vinden we zes rechthoekige vakken met menu-instellingen. De bovenzijde van het eenvoudige overzicht blijft zichtbaar, mocht je nog wat willen aanpassen. De moederbordinstellingen (links) bestaat uit systeeminstellingen, aangesloten apparatuur, de werking van diverse controllers et cetera.
.png)
.png)
Het overklokmenu geeft toegang tot zaken zoals de CPU-ratio, voltages en XMP (geheugen). Nu is overklokken van de processor niet mogelijk op het B660-chipset. Opties zoals ingebouwde CPU en DRAM-informatie zijn aangenaam.
.png)
.png)
.png)
.png)
De USB M-FLASH optie is toegankelijk via de BIOS van dit moederbord. Een zeer wenselijk toevoeging zijn de overklokprofielen - hier maken wij op kantoor gretig gebruik van. Het Hardware Monitor-menu stelt je in staat om aangesloten fans te beheren. Dit kan middels de gebruikelijke PWM-instellingen, maar ook volledig handmatig of DC.
.png)
.png)
.png)
Hieronder is meer informatie te vinden over de testomgeving en toegepaste testmethoden.
- BIOS: A06
- Nvidia Driver: 497.29
- Instelling 1: Intel Core i5-12400 - 2,5GHz - 4,4GHz
Omdat we bij de resultaten (in het volgende hoofdstuk) een vergelijking met de Core i9-12900K maken, is het van uiterst belang om verschillen in de testomgeving te bespreken. Een processor zoals de Core i5-12400 hoort logischerwijs thuis op een B660-moederbord en niet Z690. De gemeten prestaties zijn in die zin dus niet 100% vergelijkbaar, want je hebt te maken met twee verschillende chipsets en twee verschillende moederborden.
Zodoende is het uitgangspunt een vergelijking van prijspunten, ofwel investering. Kan de Core i5-12400 met een B660-moederbord in de buurt blijven van onze 12900K-testomgeving? Als het antwoord een “mwôah, best wel" mag blijken, dan valt er dus voor aanzienlijk minder geld een topprestatie te verkrijgen. Daarover gesproken: we bespreken vanaf heden alleen Windows 11-resultaten voor Alder Lake, want dat is het optimale besturingssysteem daarvoor.
DDR5 vs. DDR4
Hoewel we onze testmethodiek verduidelijken, zullen er ongetwijfeld nog vragen zijn. Zo is het door MSI aangeleverde B660-moederbord, de MAG B660M Mortar WiFi, een DDR5-bord. Zoals besproken bij de specificaties is DDR5, mede vanwege prijzen, geen realistische keuze voor een i5-12400. Om daadwerkelijk als budgettopper bestempeld te kunnen worden, dien je de processor natuurlijk te paren met een DDR4-variant van een B660-bord.
In een optimaal scenario zou je ook overstappen met een bestaand DDR4-kitje en investeer je enkel in een B660-bord met DDR4-ondersteuning en een i5-12400. Op die manier geniet je op goedkope wijze de single-core-prestaties van een Alder Lake-processor en de connectiviteitsopties van de B660-chipset.
In betrekking tot geheugen is er nog één zaak te benoemen: beide setups zijn wel getest met hetzelfde DDR5-kitje. Op dat gebied dient er voor de resultaten dus geen verschil te zijn. Dan nog komt de aanbeveling neer op DDR4 voor de i5-12400; mede vanwege een minimaal prestatieverschil tussen high-end DDR4-kitjes en instapniveau DDR5. Bij de keuze voor een B660-bord met DDR4-geheugen zie je in games niet ineens een absurd prestatieverlies en dat is wel zo fijn natuurlijk.
Koeling en overige zaken
Als het gaat om overige zaken, dan kijken we naar dezelfde koeling voor de genoemde setups, met de welbekende Noctua NH-D15*. Uiteraard zijn voor de Core i5-12400 de richtlijnen van Intel gehanteerd, zodat er geen sprake is van een onbedoelde werking. Dat weten we bij de nabespreking nog te verifiëren, als het gaat om frequentieverloop, temperatuur en stroomverbruik. Verder is hieronder het volledige overzicht te zien van de testbench voor de Core i5-12400.
*Voor de Noctua NH-D15 is de Noctua NM-il7xx-MP83 Mounting Kit gebruikt.
Productiviteit en synthetisch
7-Zip
Blender - BMW Render
Blender - Classroom Render
Cinebench R23
Javascript Kraken
SPECviewperf 2020
PCMark 10
Games en 3DMark
CS:GO
F1 2020
Shadow of the Tomb Raider
Total War: Three Kingdoms
3DMark Fire Strike Ultra
3DMark Time Spy Extreme
3DMark Port Royal
Nabespreking
De Intel Core i5-12400 laat fenomenale prestaties zien - het tovert letterlijk een glimlach op mijn gezicht. Onder 1080p levert de Intel Core i5-12400 in wat goed te verklaren is, gezien het feit dat 1080p meer leunt op de processor gebonden prestaties. Naarmate we omhoog schalen in resolutie verschuift deze verantwoording naar de videokaart. We zien dan ook dat de 1440p en 4K-resultaten angstvallig dichtbij de veel duurdere Intel Core i9-12900K komen. Voor een Intel Alder Lake “budget processor" is dit een geweldige prestatie. Het maakt een budget gamesysteem anno 2022 zeer toegankelijk - het is een epische prestatie!
Uiteraard levert de Intel Core i5-12400 in op benchmarks en ruwe rekenkracht als het om synthetische resultaten gaat. Idem dito voor zaken zoals bewerken of renderen, maar goed: daar mag dan ook een duidelijk onderscheid zijn in kernconfiguratie en geboden frequenties. Appels met peren vergelijken is dan ook onrealistisch.
Het B660-platform is een solide basis voor diegene die niet aan de slag gaat met het overklokken van de processor. De Intel Core i5-12400 is het levende bewijs dat er veel mogelijk is - een prima “plug-and-CPU" oplossing om zonder geklooi met frequenties direct te kunnen genieten.
De MSI MAG B660M Mortar WiFi spreekt het middensegment aan Intel Alder Lake-moederborden aan. Dit doet het moederbord met een degelijke featureset, die met de juiste processor prima prestaties op het beeld tovert in zowel benchmarks als games.
Aan featureset stelt de B660M Mortar WiFi niet teleur, er zit voldoende op voor een Micro-ATX-moederbord. Een kleine greep: USB 3.2 Gen 2×2 in de vorm van USB Type-C, een interne USB 3.2 Gen 2×2 header, twee PCIe 4.0 (Gen 4) M.2-sloten, WiFi 6E en Bluetooth 5.2 en een capabele 12+1+1 powerfasedesign met 60A DrMos - MOSFETS. Het overklokken van de processor is op het B660-chipset niet mogelijk, enkel het overklokken van het geheugen is een optie. Houd hier dan ook goed rekening mee, gezien het feit dat het powerfasedesign misschien wat meer wil en kan.
De prijs- prestatieverhouding oogt en voelt goed bij dit moederbord. Wel kan ik mij voorstellen dat je een goedkoper moederbord overweegt, omdat het overklokken van de processor simpelweg niet mogelijk is op een B660-chipset. Bijkomend is dat dit moederbord uitgerust is met vier geheugenbanken voor DDR5, wat op het moment van schrijven slecht tot niet verkrijgbaar is. Prijzen voor DDR5-werkgeheugen liggen daarmee enorm onder druk en zijn onder de streep gewoon erg duur.
In deze review zie je de set in zijn pracht en praal met DDR5; hoe het hoort te zijn. Met de bovenstaande alinea in gedachten, kan ik mij goed voorstellen dat je een B660-moederbord overweegt met DDR4-geheugenbanken - dan is er écht sprake van een epische prijs- prestatieverhouding. Wanneer de beschikbaarheid van DDR5 stagneert en daarmee de prijzen, zal deze B660M Mortar WiFi een stuk aantrekkelijker worden.
Dit zet dan ook enigszins een stempel op de review, gezien ik tevreden ben met de B660M Mortar WiFi. Grootste manco blijven de DDR5-geheugenbanken - daarmee heeft het moederbord op het moment zijn tijd niet mee. Het ontbreken van PCIe 5.0 ben ik overigens niet rouwig om. Met het gebrek aan PCIe 5.0-apparatten, is er op het moment geen meerwaarde. Ook voldoet PCIe 4.0 prima en schaalt dit mooi met de concurrentie: AMD.
De MSI MAG B660M Mortar WiFi mag er onder de eindstreep gewoon zijn als Micro-ATX-moederbord. Ook ik als reviewer baal ontzettend van de slechte verkrijgbaarheid van DDR5-wergeheugen evenals dat van videokaarten. Maar goed: we hebben ermee te maken en moeten het er voor nu mee doen. Wil je aan de slag met een geweldige set zoals deze, maar is tijd en geduld niet je sterkste punt? Wijk dan uit naar het aanbod aan DDR4-moederborden. Is DDR5 eindelijk daar zonder belemmeringen, dan is een combinatie met de B660M Mortar WiFi een no-brainer voor een compactere build.
