Review: MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4

Review: MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4

• Productpagina

• Specificaties
• Chipset - Z790
• Showcase
• BIOS/UEFI
• Testomgeving
• Resultaten
• Conclusie

Naast de DDR5-uitingen aan Z790-moederborden blijft het prijsvriendelijkere alternatief aan DDR4 Z790-moederborden bij de Intel Raptor Lake -generatie ook nog een optie. Deze moederborden hebben veelal een enkel PCIe 5.0 x16-slot samen met PCIe 4.0 x4 M.2-sloten. De MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 is daar een prima voorbeeld van.

Onlangs schreef ik een review over de ASUS ROG Strix Z790-A Gaming WiFi D4 - ook een DDR4-moederbord dat op het moment van schrijven circa 70 euro duurder is dan de MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4. In deze review ga ik dieper in op het moederbord zelf en de verschillen tussen deze twee DDR4 Z790-moederborden.

In het opvolgende hoofdstuk lees je meer over de specificaties. De MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 is verkrijgbaar bij onze webshoppartner Megekko. Bovenaan de review vind je de actuele webshopprijs.

Hieronder treffen we de specificaties aan;

Het moederbord maakt gebruik van een 16+1+1 powerfasedesign verdeeld over zestien stuks voor de CPU, één voor de interne GPU van de CPU en één voor de AUX-rails. De zestien MOSFETS/VRM’s zijn gewaardeerd op 90 A voor de CPU. Voor de interne GPU van de CPU wordt een MOSFET/VRM toegepast van 75 A, waar die van de AUX-rails een 70 A betreft. Het moederbord voorziet in één PCIe 5.0 x16-slot, vier PCIe 4.0 x4 M.2-sloten, zeven SATA-poorten, WiFi 6E met Bluetooth 5.3 en een 2,5Gbps-ethernetpoort.

Op de lay-out van het moederbord zijn maar liefst acht 4-pin fan-headers aanwezig - dit in combinatie met de CPU-fan en optionele CPU-fan/AIO-pomp. In de basis levert de MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 een wat krachtiger powerfasedesign af ten opzichte van de ASUS ROG Strix Z790-A Gaming WiFi D4, waar dit moederbord op zijn beurt nog een interne USB 3.2 Gen 2×2 header heeft, dit heeft de Z790 Tomahawk niet. Beide moederborden zijn uitgerust met een Realtek ALC4080 voor hoogwaardige audiokwaliteit.

Intel Raptor Lake brengt met de Z790-chipset nipt veranderingen met zich mee versus de Z690-chipset dat eerder uitkwam in 2021 met Intel Alder Lake. Hieronder bespreken we de belangrijkste aspecten ter ondersteuning en voor verdere besluitvorming.

Z790 versus Z690

Het is belangrijk om te weten dat beide chipsets gebaseerd zijn op processorvoet, LGA1700. Met deze bijkomstigheid zijn Intel Raptor Lake en Intel Alder Lake processoren uitwisselbaar op zowel Z790 als Z690-moederborden. Valt de keuze op Intel Raptor Lake in combinatie met een Z690-moederbord, dan dien je het allernieuwste BIOS te flashen op het moederbord naar keuze, waar een Z790-moederbord dit out-of-the-box ondersteunt.

Met de Z790-chipset komt er een klein beetje meer ruimte voor downstream PCIe-connectiviteit in de vorm van PCIe 4.0-lanes. De Z690-chipset levert twaalf PCIe 4.0-lanes en zestien PCIe 3.0-lanes, waar de Z790-chipset twintig PCI 4.0-lanes bezit en tot maximaal acht PCIe 3.0-lanes levert. Zo kan je beschouwen dat de Z790-chipset langzamere PCIe 3.0-lanes inwisselt voor snellere PCIe 4.0-lanes. Hiermee ontstaat er meer bandbreedte voor connectiviteit zoals meerdere M.2 SSD’s, USB 4.0 en Thunderbolt 4. In de basis levert de Z790-chipset ook één extra USB 3.2 Gen 2×2 poort.

Met de bovenstaande alinea op het netvlies zijn de veranderingen tussen Z790 en Z690 nipt te noemen. Meer bandbreedte dankzij de verschuiving van PCIe 3.0-lanes naar PCIe 4.0-lanes lijken vooral de sleutel te zijn naar de voornaamste verandering. Waar een extra USB 3.2 Gen 2×2 poort een fijne bijkomstigheid is, maar zeker geen grote gamechanger is wat mij betreft. In de basis tolereert Intel Raptor Lake hogere doorvoersnelheden in combinatie met Z790 als het om werkgeheugen gaat, hier zien we een verschuiving van DDR5-4800 naar DDR5-5600. Nu gaat DDR5-4800 uiteraard gewoon ook samen.

PCIe 5.0 CPU-lanes

Om zaken verder te concretiseren aangaande de CPU-lanes, ofwel lanes die afkomstig zijn van de processor blijven zaken op dit vlak ongewijzigd. Intel Raptor Lake processoren, de 13e-generatie zijn net als Intel Alder Lake processoren, de 12e-generatie in het bezit van 20 CPU-lanes. Deze zijn opgedeeld in zestien PCIe 5.0-lanes en vier PCIe 4.0 lanes.

In de diverse besprekingen en reviews aangaande AMD Ryzen 7000 en de X670E, X670, B650E en B650-chipsets is PCIe 5.0 vooralsnog toekomstmuziek. Met het gemis aan PCIe 5.0 videokaarten en PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD’s dienen we geduldig te blijven. Overigens kan ik wel stellen dat Intel Alder Lake met de Z690-chipset vooruitstrevend was in 2021, aangezien er hier al volledige ondersteuning was voor PCIe 5.0. Dit roept tegelijkertijd een dubbelgevoel op; praktisch gezien zijn de PCIe 5.0-lanes tot zover effectief onbruikbaar geweest.

Z790 versus X670E

De keuze voor Intel en AMD kan de nodige emoties oproepen. Voor sommige is het enkel blauw of rood. Objectief gezien sta ik hier volledig los van, het is belangrijk om te kijken naar de geboden prestaties in verhouding met de prijs. Uiteraard speelt de chipset daarin ook een belangrijke rol, wat zijn nu exact de verschillen tussen Intel Z790 en AMD X670E?

Zoals eerder besproken in dit hoofdstuk beschikt de Z790-chipset over twintig PCIe 4.0-lanes en acht PCIe 3.0-lanes. Het X670E-chipset levert met zijn dubbele Promontory 21-chip twaalf PCIe 4.0-lanes en acht PCIe 3.0-lanes. In de basis levert de Z790-chipset met acht PCIe 4.0-lanes meer bandbreedte wat inherent staat aan meer connectiviteitsmogelijkheden.

Toch is er nog een addertje onder het gras. De Z790-chipset levert in combinatie met een Intel Raptor Lake-S processor geen native ondersteuning voor een PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD. Hier viert AMD zijn zegen omwille het feit dat er wel native ondersteuning is voor een PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD. Deze kenmerk moet je toerekenen aan de processor, ofwel de aanwezige CPU-lanes. De Ryzen 7000 processoren bieden vierentwintig PCIe 5.0 CPU-lanes, hiermee is er zelfs native ondersteuning voor twee PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD’s. De keuze om dit te benutten is het spel der bandbreedte en ligt dus volledig bij de moederbordfabrikanten zelf. De restrictie vanuit AMD is dat er minimaal één PCIe 5.0 (Gen5) slot aanwezig moet zijn.

Met native zeg ik niet dat er geen PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD ondersteuning is op Z790. Ook hier krijgen moederbordfabrikanten de ruimte om te spelen met bandbreedte. De concessie die men moet maken is het opdelen van de aanwezige PCIe 5.0 x16-slot naar een x8/x8-configuratie om zo ruimte te maken voor een PCIe 5.0 (Gen5) M.2 SSD. Het “PCIe 5.0 toepassingsgebied" kan sterk per moederbord verschillen, waar de duurdere Z790-moederborden veelal trucjes hebben met switches en/of meegeleverde insteekkaarten. Met dat gezegd te hebben is er op dit vlak weinig veranderd ten opzichte van het Z690-platform.

De MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 kruist het kantoor met zijn snelheid. In de verpakking zit een handleiding, MSI-stickervel inclusief labels, twee zwarte SATA-kabels, twee SMA-antennes voor Wi-Fi en Bluetooth en een BIOS USB-stick.

Het uiterlijk van het moederbord is vrij gewoon. MSI laat RGB-fratsen buiten beschouwing en verkiest een volledig zwart uiterlijk. De zwarte printplaat maakt een mooi samenspel met de zwarte heatsinks. Hiermee kruist de Tomahawk-kruisraket subtiel. Ik kan mij ook goed voorstellen dat het moederbord goed samengaat met een geruime selectie aan builds, mede dankzij het subtiele doch stijlvolle uiterlijk.

Op de linkeronderhoek van het moederbord is de Realtek ALC4080 te vinden in combinatie met Gouden Nichicon condensatoren. De printplaat is hier afgeschermd om ongewenste interferentie te voorkomen. Verder bestaat de onderzijde uit een collectie aan diverse interne headers, bestaande uit een 4-pin RGB-header, een 3-pin ARGB-header, vier 4-pin fan-headers, twee USB 2.0 headers, een SATA-poort en de algemene pin-headers voor connectiviteit met het front I/O van de behuizing. De toevoeging hier van een SATA-poort levert extra flexibiliteit op. Wanneer er een videokaart geïnstalleerd is, blokkeert deze veelal de SATA-poorten op de zijkant van het moederbord. Er zit nog een 4-pin fan-header ter hoogte van de CMOS-batterij.

Aan de rechterzijde bevinden er zich zes SATA-poorten, een USB 3.2 Gen2 header voor een Type-C aansluiting, een USB 3.2 Gen1 header, de 24-pin ATX-connector en nog een 4-pin fan-header. Bovenaan het moederbord zijn er nog twee 3-pin ARGB-headers aanwezige gevolgd door nog eens twee 4-pin fan-headers. Deze zijn in de basis voor de CPU-fan en de optionele CPU-fan of de AIO (waterpomp). Voeding verlangt het moederbord middels twee 8-pin CPU-powerconnectoren.

Het 16+1+1 powerfasedesign is zeker niet teleurstellend. Let wel: dit is in combinatie met een PWM-controller/faseverdubbelaar. In de basis betreft het dus een 8+1 fasen wat met de faseverdubbelaar op 16+1 neerkomt. In de basis maakt MSI gebruik van 90A MOSFETS/VRM’s op dit moederbord.

Het moederbord I/O bestaat uit de volgende aansluitingen: een HDMI 2.1-poort, een DisplayPort 1.4, vier USB 3.2 Gen1 poorten, vijf USB 3.2 Gen2 poorten waarvan één Type-C, een Clear CMOS-knop, een BIOS Flash-knop, een 2.5Gbps-ethernetpoort, een USB 3.2 Gen 2×2 poort in de vorm van Type-C, twee SMA-aansluitingen voor Wi-Fi 6E en de Bluetooth 5.3-verbinding, een optische audio-ingang en vijf audiojacks.

MSI maakt gebruik van twee schillen in haar UEFI: een eenvoudig én geavanceerd overzicht. Het BIOS/UEFI betreft hier MSI Click Bios 5. Deze gaat alweer wat langer mee, maar beschikt naar ons inzien over de juiste mogelijkheden. Eenvoudig in beheer, overzichtelijk en veelal de belangrijkste opties op de voorgrond.

In de geavanceerde modus vinden we zes rechthoekige vakken met menu-instellingen. De bovenzijde van het eenvoudige overzicht blijft zichtbaar, mocht je nog wat willen aanpassen. De moederbordinstellingen (links) bestaat uit systeeminstellingen, aangesloten apparatuur, de werking van diverse controllers et cetera.

Het overklokmenu heeft een ingebouwde tune-functie voor het type koeler dat gemonteerd is. Verder bestaat deze uit twee schillen; basis en expert. In de expert-modus zijn meer mogelijkheden toegankelijk, waaronder het spelen met voltages.

De USB M-FLASH optie is toegankelijk via de BIOS van dit moederbord. Een zeer wenselijk toevoeging zijn de overklokprofielen - hier maken wij op kantoor gretig gebruik van. Het Hardware Monitor-menu stelt je in staat om aangesloten fans te beheren. Dit kan middels de gebruikelijke PWM-instellingen, maar ook volledig handmatig of DC.

Als eindnoot: dit is een moederbordreview. Hier kijken we specifiek naar productiviteit en synthetische resultaten. Diepgaandere resultaten aangaande processor, temperatuur en gameresultaten zijn bestemd voor onze processor- en videokaartreviews. Hoewel we bij nieuwe CPU-lanceringen c.q. architecturen veelal de reviews uitbreiden met een goede dosis aan gameresultaten.

Hieronder zijn resultaten te zien van de MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 tegenover andere Z790 of Z690-moederborden. Het doel is om in dit hoofdstuk een algemene indruk van prestaties te geven. Prestatieverschillen tussen moederborden zijn veelal marginaal en niet te herleiden in de praktijk, kortom: het verschil is niet significant. Belangrijker gespreksonderwerp bij moederborden zijn zaken zoals de prijs, features en algemene kenmerken. Er is in de basis getest met een Intel Core i9-12900K, gezien we deze processor in eigen bezit hebben en consistent kunnen opvoeren. Voor de Intel Core i9-13900K resultaten verwijs ik je graag door naar onze geschreven review.

Een laatste doch belangrijke opmerking is het gebruik van MSI Game Boost bij de geteste MSI-moederborden - een optionele overklokinstelling die de processor daadwerkelijk overklokt. Het gebruik daarvan is enkel aan te raden met goede koeling, waarbij het niet gegarandeerd is dat de overklok stabiel is, noch blijft. Wel laat het hieronder de potentie van de instelling zien met een enkele druk op de knop tegenover andere merken.

Benchmarks, rendering en compiling

De MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 oogt gewoon doch subtiel met zijn zwarte ontwerp. Voor de oplettende kijkers: de heatsink symboliseert daadwerkelijk de vorm van een Tomahawk (werpbijl). Achteraf bleek het hier om de Tomahawk-kruisraket te gaan - zie de verpakking in de showcase, oeps! Maar goed, weet dit moederbord mij te bekoren? Je leest het in deze eindconclusie.

De MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 biedt voor de prijs een solide 16+1+1 powerfasedesign. Deze MOSFETS/VRM’s zijn verdeeld over zestien stuks van 90 A voor de CPU, één stuk van 75 A voor de interne GPU van de CPU en één stuk van 70 A voor de AUX-rails. In de basis maakt het moederbord gebruik van een faseverdubbelaar - die dit verdeeld over twee PWM-kanalen. In de basis betreft het dus acht fasen die verdubbeld worden naar zestien.

Prestaties ten opzichte van DDR5 zijn met DDR4 zeker niet teleurstellend; sla het hoofdstuk met de resultaten erop na. Voor gaming is er dus weinig meerwaarde om te kiezen voor een duurder DDR5 alternatief - of je moet veel productiviteit ook in gedachten hebben, dan is de keuze mogelijk interessanter.

Het moederbord heeft geen fancy RGB-verlichting en gaat in de basis voor een gewoon uiterlijk. Volledig opgetrokken in het zwart oogt dit moederbord naar mijn mening stijlvol. Betrek ik de recent geteste ASUS ROG Strix Z790-A Gaming WiFi D4 in dit verhaal; ook een DDR4 Z790-moederbord, dan zitten de verschillen hem vooral in wat connectiviteitsmogelijkheden. Waar de Strix in dit geval een voordeel heeft met een externe interne USB 3.2 Gen 2×2-header. Echter zijn de VRM’s op de MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 wat zwaarder uitgevoerd - hier zit voornamelijk het stukje “keuze spanningsveld".

De Strix heeft op zijn beurt een klein beetje RGB-verlichting op de I/O, verder delen beide moederborden veel vergelijkbare eigenschappen. Eerlijkheidshalve ben ik ook erg gecharmeerd van het uiterlijk van de ASUS ROG Strix Z790-A Gaming WiFi D4. Het is ook weer wat anders en op zijn beurt uniek. Kijken we naar de portemonnee, dan is de MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi DDR4 zonder meer de duurzamere keuze van de twee. De toevoeging van Wi-Fi 6E in combinatie met Bluetooth 5.3 en een hoogwaardige Realtek ALC4080-audiochip maken het feest compleet.